1919 թ. հիմնադրված համալսարանն ուներ ընդամենը մեկ բաժանմունք` պատմա-լեզվագրական, ուստի հենց սկզբից կարևոր տեղ և դեր հատկացվեց հայոց լեզվի` որպես մասնագիտական առարկայի ուսուցմանը: Հայոց լեզվի ամբիոնը դառնում է համալսարանի այն ստորաբաժանումներից, որոնք էական դեր են խաղացել ու խաղում են հայերենագիտության ուսուցման և ուսումնասիրման ազգանվեր գործում: Ի սկզբանե հայերենի ուսուցումը դրվեց ամուր հիմքերի վրա. այլ կերպ չէր էլ լինի, քանի որ այդ շրջանում հայոց լեզու էին դասավանդում այնպիսի ականավոր մտավորականներ, ինչպիսիք են Մ. Աբեղյանը, Հր. Աճառյանը, Գ. Ղափանցյանը, Ստ. Մալխասյանցը, Գ. Սևակը, Ա. Ղարիբյանը և ուրիշներ: Նրանք թե´ գիտական, թե´ ուսումնական գրքերով մեծ նպաստ բերեցին հայագիտության զարգացման գործին, աջակցեցին սերունդների հայեցի դաստիարակմանը:

Համալսարանի հիմնադիր երախտավորներին փոխարինեցին նույնպես իրենց գործի նվիրյալներ, ովքեր իրենց գործունեությամբ ծառայել ու ծառայում են հայագիտության զարգացմանը (Էդ. Աղայան, Ալ. Մարգարյան, Մ. Ասատրյան, Ս. Գյուլբուդաղյան, Ռ. Իշխանյան, Հ. Հարությունյան, Գ. Գարեգինյան և այլք):

Ամբիոնի գիտական ուսումնասիրության ուղղությունները բազմազան են, բայց շատ որոշակի՝ արդի հայերենի կանոնակարգման հարցեր, արևելահայերենի և արևմտահայերենի առնչություններ, թարգմանչական գործ, հաղորդակցման և խոսքի մշակույթի հիմնախնդիրներ և այլն: Նշված ուղղություններով ամբիոնի անդամները իրականացրել են գիտական և մեթոդական աշխատանքներ:

Այսօր ամբիոնի լավագույն ավանդույթները շարունակում են ճանաչված գիտնականներ և բանասիրական գիտությունների դոկտորներ Յու. Ավետիսյանը, Լ. Եզեկյանը, Ռ. Սաքապետոյանը, բանասիրական գիտությունների թեկնածուներ, դոցենտներ Լ. Թելյանը, Բ. Ներսիսյանը, Լ. Հայրապետյանը, Ք. Սուքիասյանը, Ա. Ադիլխանյանը, Զ. Աղաջանյանը, Ն. Թիրաբյանը, Ռ. Մարգարյանը, Ն. Ներսիսյանը, Փ. Մեյթիխանյանը, Ա. Սարգսյանը, Ռ. Սաղաթելյանը, Ա. Տեր-Մինասյանը, Գ. Ներսիսյանը, Շ. Գևորգյանը, գիտությունների թեկնածուներ, ասիստենտներ Ս. Գաբրիելյանը, Ա. Մանուկյանը, Հր. Սարգսյանը, Մ. Ֆալաքյանը, Ա. Քամալյանը, Ա. Մուրադյանը, Ա. Մովսիսյանը, Մ. Կիրակոսյանը և ուրիշներ:

Փորձառու մանկավարժ-գիտնականների ձեռքով գրվել ու գրվում են գիտական ու մեթոդական բազմաբնույթ աշխատություններ, շարունակվում են գիտական ավանդները, և չի դադարում հայագիտության զարգացումը: Ներկայումս հայոց լեզվի ամբիոնը համալսարանի ամենամեծ ամբիոններից մեկն է և իր կազմում ընդգրկում է երեսունից ավելի դասախոսներ, որոնք զբաղվում են թե´ դասախոսական, թե´ գիտական արգասաբեր աշխատանքով:

Ամբիոնը պարբերաբար կազմակերպում է գիտական նստաշրջաններ, որոնցում հանդես են գալիս թե´ ավագ, թե´ երիտասարդ սերնդի դասախոսները` իրենց ավանդը ներդնելով հայոց լեզվի ուսումնասիրության շնորհակալ գործում:

Հայոց լեզվի պատմության ամբիոնը հիմնադրվել է 1985թ.: 1985-1991թթ. ամբիոնը ղեկավարել է բ.գ.դ., պրոֆ. Հովհաննես Խաչատուրի Բարսեղյանը, 1991-1995 թթ.՝ բ.գ.դ., պրոֆ. Մանվել Եգորի Ասատրյանը, 1995-2010թթ.՝ բ.գ.դ., պրոֆ. Ռուբեն Սերոբի Ղազարյանը, 2010-2015թթ.՝ բ.գ.դ., պրոֆ. Ռուբեն Կարապետի Սաքապետոյանը, 2015 թվականի մարտից սկսած՝ ամբիոնը ղեկավարում է բ.գ.դ., պրոֆ. Աննա Հենրիկի Աբաջյանը: 2015 թվականի նոյեմբերին հայոց լեզվի պատմության ամբիոնը նշեց իր հիմնադրման 30-ամյակը:

Ամբիոնն ունի տասնմեկ անդամ, որից դոկտոր, պրոֆեսոր՝ 1, բան, գիտ. թեկն., դոց.՝ 5, բան. գիտ. թեկն, ասիստենտ՝ 4, ասիստենտ՝ 2:

Ամբիոնի դասախոսների կողմից հրատարակվել և հրատարակվում են բուհական դասագրքեր, ձեռնարկներ, մենագրություններ, բառարաններ և գիտական հոդվածներ:

Ամբիոնի աշխատակիցները ակտիվորեն մասնակցում են հանրապետությունում, ինչպես նաև նրանից դուրս կազմակերպվող գիտական նստաշրջաններին, համաժողովներին, հանդես գալիս տարաբնույթ զեկուցումներով: Ավանդույթ են դարձել ֆակուլտետային և միջֆակուլտետային ամենամյա օլիմպիադաները՝ <<Լավագույն գրաբարագետ>> խորագրով: Ամբիոնի դասախոսները պարբերաբար այցելում են տարբեր դպրոցներ, հանդես գալիս դասախոսություններով:

Ամբիոնի մեկ տասնյակից ավելի ասպիրանտներ ու հայցորդներ, պաշտպանելով ատենախոսություններ, այսօր աշխատում են հանրապետության ուսումնական և գիտական հաստատություններում, Սփյուռքի տարբեր գաղթօջախներում: Նշենք,, որ հայ ասպիրանտներից բացի ամբիոնում թեկնածուական թեզ է պաշտպանել Իրանի Իսլամական Հանրապետության քաղաքացի /ազգությամբ պարսիկ/ Մոհամմադ Խոսրովի Մալեկ-Մուհամմադին:

Վերջին տարիներին արտասահմանում մեծացել է հետաքրքրությունը գրաբարի նկատմամբ: Ամբիոնն ունեցել է ստաժորներ Չեխիայից, Ֆրանսիայից, Սանկտ Պետերբուրգից:

Ամբիոնում ուսումնասիրվում և ուսուցանվում են մի շարք դասընթացներ՝ նվիրված հին հայերենին, միջին հայերենին, հայոց լեզվի պատմությանը, բարբառագիտությանը, բառարանագրությանը:

Ամբիոնը պատրաստում է բակալավր, մագիստրոս և գիտության թեկնածուներ գրաբար և հայոց լեզվի պատմություն մասնագիտացումներով:

Ընդհանուր լեզվաբանության ամբիոնը Երևանի պետական համալսարանի հնագույն ամբիոններից է. կազմակերպվել է 1920 թվականին:

Ամբիոնի հիմնադրման օրից նրա դասավանդման ծրագրի մեջ եղել է երեք հիմնական տեսական դասընթաց՝ ընդհանուր լեզվաբանություն, հայոց լեզվի տեսություն, հայոց լեզվի պատմություն:

Դասավանդվել են նաև լեզվաբանության ներածություն, հնդեվրոպական լեզուների համեմատական քերականություն, հայերենի համեմատական քերականություն, հայ բարբառագիտություն, գրաբար, սանսկրիտ, լատիներեն, պարսկերենի պատմություն և այլ առարկաներ:

Ներկայումս ամբիոնի մասնագետները դասավանդում են լեզվաբանության տեսության և պատմության բնագավառին վերաբերող զգալի թվով ընդհանուր, մասնագիտական և կամընտրական դասընթացներ (լեզվաբանության հիմունքներ, ընդհանուր լեզվաբանություն, լեզվաբանության պատմություն, լեզվափիլիսոփայություն, լեզվաբանական նշանագիտություն, հայոց լեզվի համեմատական քերականություն, հնդեվրոպական լեզուների համեմատական քերականություն, լեզվաբանական տիպաբանություն, լեզվաբանական հետազոտության մեթոդներ և այլն, ինչպես նաև 1995թ.-ից՝ դասական լեզուներ (հին հունարեն և լատիներեն): 2006-2013թթ. ամբիոնը վարել է վրացագիտություն և ժամանակակից հունարեն մասնագիտացումների ամբողջական դասընթացները:

Ամբիոնի դասախոսական կազմն է՝ Վարդան Պետրոսյան (ամբիոնի վարիչ, բ. գ. թ., դոցենտ), Լիանա Հովսեփյան (բ. գ. դ., պրոֆեսոր), Աշոտ Աբրահամյան, Աշոտ Հայրապետյան, Ծովինար Հարությունյան, Սարգիս Ավետյան (բ. գ. թ., դոցենտներ), Գարիկ Մկրտչյան (բ. գ. թ., ասիստենտ), Կարինե Գրիգորյան (դասախոս), Էդիտա Ասատրյան (լաբորանտ):

Ամբիոնը պատրաստում է ասպիրանտներ և հայցորդներ՝ ընդհանուր և կիրառական լեզվաբանություն, լեզվաբանության պատմություն, լեզուների տիպաբանություն, հնդեվրոպական լեզուների համեմատական քերականություն, հոգելեզվաբանություն մասնագիտությունների գծով: Իր ոչ մեծ անձնակազմով ամբիոնն աշխատում է պահպանել անցյալի լավագույն ավանդույթները ուսումնամեթոդական և գիտահետազոտական աշխատանքների բնագավառում: Ներկայումս ամբիոնի գիտական հետաքրքրությունների շրջանակում են լեզվաբանության տեսության և պատմության, նշանագիտության, տիպաբանության, լեզվի ձևայնացված նկարագրության, մեքենական թարգմանության, հայերենի համեմատական քերականության, հ.-ե. լեզուների համեմատական քերականության, հայոց լեզվի պատմական զարգացման, դասական լեզուների և գրաբարի քերականական կառուցվածքի մի շարք կարևոր խնդիրներ: Ամբիոնում ստեղծվում են դասագրքեր և ուսումնական ձեռնարկներ դասական լեզուների համար, կազմվում են բառարաններ: ամբիոնի աշխատակիցները ակտիվորեն մասնակցում են համալսարանի գիտական կյանքին, հանդես գալիս զեկուցումներով հանրապետական և միջազգային գիտաժողովներում:

100-ամյա Երևանի պետական համալսարանը այլ գիտությունների հետ միասին եղել է նաև հայ գրականագիտության զարգացման կարևորագույն կենտրոններից մեկը։ Նորաստեղծ համալսարանում, սկսած 1919 թվականից, աշխատանքի են հրավիրվել արտասահմանյան տարբեր երկրների համալսարաններում կրթություն ստացած բարձրակարգ մասնագետներ։

Համալսարանում կենտրոնացվեցին հայ, ռուս և արտասահմանյան գրականության ամբիոնները, որոնց հետագայում ավելացան նաև գեղագիտության և գրականության տեսության ու խորհրդահայ կամ նորագույն հայ գրականության ամբիոնները։

Գրականագիտության զարգացման հիմնական օջախը` հայ գրականության մայր ամբիոնը, համալսարանում հնագույններից է և գործում է 1929 թվականից։ Այստեղ աշխատում էին Մանուկ Աբեղյանը, Արսեն Տերտերյանը, Սիմեոն Հակոբյանն և այլ հզոր անհատականություններ, որոնք մշակել են դասավանդվող առարկաների ծրագրերը, և նախապես իրենք էլ դասավանդել։ Տասնամյակների ընթացքում այստեղ ստեղծվել են ավանդույթներ, ամբիոնը դարձել է գործնական հայագիտության, Հայաստանի և Սփյուռքի կրթական ու գիտական հաստատությունների համար գրականագետների, հայ գրականության ուսուցիչների` սերունդներ պատրաստող գլխավոր դարբնոցներից մեկը։

Ամբիոնը ղեկավարել են ակադեմիկոսներ Արսեն Տերտերյանը, Մկրտիչ Մկրյանը, Հրանտ Թամրազյանը, պրոֆեսոր Սամվել Մուրադյանը։ 2021 թվականից ամբիոնի վարիչն է պրոֆեսոր Ալբերտ Մակարյանը։

Ամբիոնի աշխատակազմն իր ուսումնասիրությունները` և՛ գիտատեսական, և՛ գործնական դասավանդման առումով, ծավալել է հետևյալ ուղղություններով`
• հայ դասական գրականության (պոեզիայի, արձակի և թատերգության) պատմություն,
• հայ ժողովրդական բանահյուսություն,
• հայ երգիծաբանության պատմություն,
• հայ պատմավեպի ու դասական վեպի պատմություն,
• գրական ուղղությունների և հոսանքների պատմություն,
• հայ գրական մտքի պատմություն։

Ամբիոնի դասախոսները հայտնի անուններ են հանրապետությունում. նրանց մի մասը Հայաստանի գրողների միության անդամ է, դպրոցական ու բուհական դասագրքերի կամ ձեռնարկների հեղինակ, զբաղվում է գրական քննադատությամբ։

Փորձառու մանկավարժ-գիտնականների ձեռքով գրվել ու գրվում են գիտական ու մեթոդական բազմաբնույթ աշխատություններ, շարունակվում են գիտական ավանդները, և չի դադարում հայագիտության զարգացումը: Ներկայումս հայ գրականության ամբիոնի դասախոսները զբաղվում են թե´ դասախոսական, թե´ գիտական բեղմնավոր և թե՛ ազգանպաստ աշխատանքով:

Ամբիոնը պարբերաբար կազմակերպում է գիտական նստաշրջաններ (այդ թվում՝ միջազգային), որոնցում հանդես են գալիս թե´ ավագ, թե´ երիտասարդ սերնդի դասախոսները` իրենց ավանդը ներդնելով հայ գրականության ուսումնասիրության շնորհակալ գործում:

Հայ նորագույն գրականության ամբիոնը հիմնադրվել է 1968 թ.-ին: Այն նախապես կոչվում էր խորհրդահայ գրականության ամբիոն, 1991 թ.-ին վերանվանվեց հայ նորագույն գրականության այն հիմնավորմամբ, որ ընդգրկում է ոչ միայն խորհրդահայ, այլև սփյուռքահայ ու ժամանակակից` հետխորհդային շրջանի գրականության ուսումնասիրության և ուսուցման գործը:

1968 թվականից մինչև 1981 թ. ամբիոնը ղեկավարել է ՀՀ ԳԱԱ ակադեմիկոս Հրանտ Սմբատի Թամրազյանը, իսկ 1981 թ.-ից առ այսօր` բանասիրական գիտությունների դոկտոր, պրոֆեսոր Վազգեն Արշալույսի Գաբրիելյանը:

Հիմնադրման առաջին տարիներին ամբիոնն ուներ վեց անդամ, հետագայում այդ թիվը հասավ ութի: Ամբիոնի այսօրվա բոլոր անդամները իրենց գիտական մկրտությունը ստացել, թեկնածուական ու դոկտորական ատենախոսությունները պաշտպանել են նույն ամբիոնում: Ամբիոնի անդամներից յոթը` Վազգեն Գաբրիելյանը, Գառնիկ Անանյանը (հետագայում` Ժուռնալիստիկայի ֆակուլտետի դեկան), Ժենյա Քալանթարյանը (այժմ` գրականության տեսության և քննադատության ամբիոնի վարիչ), Լարիսա Մնացականյանը, Կիմ Աղաբեկյանը, Սերգեյ Աթաբեկյանը (մահացել է 2000 թ.-ին), Արծրուն Ավագյանը (այժմ` հայ բանասիրության ֆակուլտետի դեկան) պաշտպանել են գիտության դոկտորի, չորսը (Սեյրան Գրիգորյան, Արմեն Ղազարյան, Արմենուհի Արզումանյան, Սիրանուշ Դվոյան)` գիտության թեկնածուի ատենախոսություն: Ամբիոնի երկու տասնյակից ավելի ասպիրանտներ ու հայցորդներ, պաշտպանելով իրենց ատենախոսությունները, այսօր աշխատում են հանրապետության այլ ուսումնական ու գիտական հաստատություններում, տարբեր քաղաքներում, սփյուռքի տարբեր գաղթօջախներում:

Ամբիոնում թեկնածուական թեզ են պաշտպանել սփյուռքահայ հինգ ուսանողներ, իսկ դոկտորական` ստաժոր, լիբանանցի Գրիգոր Շահինյանը:

Ամբիոնում ուսումնասիրվում և ուսուցանվում են դասընթացներ` նվիրված հայ նորագույն գրականության դասական և ժամանակակից շրջանների պատմությանը, առանձին հեղինակների ստեղծագործություններին (ներառելով ինչպես Հայաստանի, այնպես էլ Սփյուռքի գրականությունը), ուսումնասիրվում և ուսուցանվում են քննադատության տեսություն, հայ քննադատական մտքի պատմություն, հայ գրականության դասավանդման մեթոդիկա դասընթացները: Ամբիոնը պատրաստում է բակալավր, մագիստրոս և գիտության թեկնածու հայ նորագույն գրականության և քննադատության մասնագիտացումներով:

Ամբիոնի դասախոսները հայտնի անուններ են հանրապետությունում, նրանց մեծ մասը Հայաստանի գրողների միության անդամներ են, զբաղվում են գրական քննադատությամբ, դպրոցական ու բուհական դասագրքերի հեղինակներ են:

ԵՊՀ հայ բանասիրության ֆակուլտետի համեմատաբար երիտասարդ ամբիոններից է: Հիմնադրվել է 1972 թ. Գրականության տեսության և գեղագիտության անվանումով: Հիմնադիր ամբիոնի վարիչը եղել է ՀՀ ԳԱԱ ակադեմիկոս Էդուարդ Ջրբաշյանը, որը ղեկավարել է ամբիոնը մինչև 1986 թ: 1982 թ. ամբիոնը վերակազմավորվել է, նրանից առանձնացել է գեղագիտության մասը և ավելացել են (միացվել են) արտասահմանյան գրականության ու գրականության տեսության ամբիոններ:

1986 թ. ամբիոնի վարիչությունը ստանձնել է բանասիրական գիտություների դոկտոր, պրոֆեսոր Հենրիկ Էդոյանը:

2007 թ.-ից կրկին վերափոխվել են ամբիոնի պրոֆիլն ու անվանումը. այն վերանվանվել է Գրականության տեսության և գրաքննադատության ամբիոն և առանձնացել է արտասահմանյան գրականությունից, որն իր հերթին կայացել է իբրև առանձին ամբիոն` Հ. Էդոյանի ղեկավարությամբ:

Իր գոյության երեքուկես տասնամյակի ընթացքում ամբիոնն ունեցել է որակական և քանակական տարբեր կազմ: 2007 թ.-ից գրականության տեսության և գրաքննադատության ամբիոնի վարիչն է բան. գիտ. դոկտոր., պրոֆեսոր Ժենյա Քալանթարյանը: Ամբիոնի հինգ դասախոսներից երկուսը գիտության դոկտորներ են (Ժ. Քալանթարյան, Մ. Ջանփոլադյան), երեքը` Ա. Բեքմեզյանը, Վ. Նավասարդյանը, Ա. Ջրբաշյանը, գիտության թեկնածու-դոցենտներ: Ամբիոնն ունի մեկ ավագ լաբորանտ` Աննա Նալբանդյանը:

Ամբիոնի անդամներ Վ. Նավասարդյանն ու Ա. Ջրբաշյանն աշխատում են դոկտորական ատենախոսությունների վրա, ընդհանուր առմամբ աշխատանքներ են տարվում գիտական սեմինարների կազմակերպման, ծրագրերի թարմացման ու ստեղծման և նոր կադրերի պատրաստաման ուղղությամբ: Ամբիոնն ունի 4 հայցորդ: