January 21, 2025 | 16:00
Science
Research
Competitions
Study of molecules aimed at advancing pharmaceutical development as well
YSU Chemistry Faculty’s asymmetric catalysis research group is progressing. One of the outcomes of three years of fruitful work is the implementation of the research project titled "Asymmetric Organocatalysis On the Base of Azoles: Synthesis and Activity". As part of this project, the research group will synthesize molecules that will facilitate the production of a specific structure of biologically and pharmaceutically active compounds.
Քիմիայի ֆակուլտետի դեկանի տեղակալ-գրասենյակի ղեկավար, ասիմետրիկ կատալիզի գիտական խմբի ղեկավար Արմեն Գալստյանի հեղինակած «Ազոլների հենքի վրա ասիմետրիկ օրգանոկատալիզ, սինթեզ և ակտիվություն» գիտական նախագիծը ֆինանսավորման է երաշխավորվել «Գիտական ստորաբաժանումների ամրապնդման ծրագիր-2024» մրցույթի արդյունքում:
«Ասիմետրիկ կատալիզի լաբորատորիայում փորձում ենք ստեղծել գործիքակազմ, որի շնորհիվ կարելի է սինթեզել կարևորագույն հատկություններով օժտված կառուցվածքային առանձնահատկություններով նյութեր»,- ընդգծեց Արմեն Գալստյանը:
Նա մատնանշեց, որ ԱՄՆ սննդամթերքի և դեղորայքի որակի վերահսկման տեսչության սահմանմամբ՝ մոլեկուլի կառուցվածքի տեսանկյունից երկրաչափական որոշակի առանձնահատկություն ունեցող դեղանյութերում պետք է լինի մոլեկուլի երկրաչափական ձևերից որևէ մեկը, քանի որ մեկ դեղանյութում մոլեկուլի տարբեր երկրաչափական ձևերը վտանգում են մարդու առողջությունը։
«Մոլեկուլի մեկ երկրաչափական ձևը կարող է բուժիչ հատկություն ունենալ, իսկ նույն բաղադրությունն ունեցող մեկ այլ երկրաչափական ձևը կարող է վտանգավոր լինել մարդու առողջության համար: Օրինակ՝ պարզվել է, որ տալիդոմիդ դեղը, որը տասնամյակներ առաջ նշանակվում էր հղիներին՝ անքնության, սրտխառնոցի դեմ կամ որպես ցավազրկող միջոց, ազդում է պտղի առողջ զարգացման վրա, ինչի արդյունքում ծնվում են ֆիզիկական արատներով երեխաներ։ Պատճառն այն է, որ այդ դեղամիջոցում առկա է մոլեկուլի երկու տարբեր երկրաչափական ձևերի խառնուրդ: Այդ իսկ պատճառով մեկ երկրաչափական ձևով նյութերի սինթեզը շատ կարևոր է քիմիայում, և այն լայնորեն կիրառվում է նաև բժշկության ոլորտում»,- ասաց Արմեն Գալստյանը։
Ասիմետրիկ կատալիզի լաբորատորիայի երեք տարվա գործունեության ընթացքում գիտական խումբը սինթեզել է ավելի քան 300 անուն նյութ և այժմ ուսումնասիրում է դրանց կատալիտիկ ակտիվությունը․ այս ամենը իրագործվել է ՀՀ ԿԳՄՍՆ բարձրագույն կրթության և գիտության կոմիտեի դրամաշնորհներով ձեռք բերված ժամանակակից սարքերի օգնությամբ:
«Գծագրել և սինթեզել ենք տարբեր կառուցվածքներ ունեցող բազմաթիվ գործիքներ և փորձարկում ենք նրանց տարբեր ռեակցիաների վրա: Կան բազմաթիվ ռեակցիաներ, որոնց ընթացքում ստացվում են մոլեկուլների մեկ կամ մի քանի երկրաչափական ձևեր: Մեր նպատակն է մեր իսկ նախընտրած կառուցվածքով երկրաչափական ձևի ստացումը: Այսինքն, սինթեզված մոլեկուլներն ավելացնում ենք ռեակցիաների մեջ, որոնք ասիմետրիկ կատալիզատորներ են, և դիտարկում ենք՝ արդյոք այդ ռեակցիան մեր նախընտրած ձևով է ընթանում (մեկ երկրաչափական ձևի ստացման ուղղությա՞մբ է ընթանում, թե՞ գոնե գերակշռում է մեկ երկրաչափական ձևը)»,- նշեց Արմեն Գալստյանը:
Գիտական նախագծի շուրջ աշխատանքները մեկնարկել են 2024 թ. դեկտեմբերին և կտևեն 5 տարի: Ասիմետրիկ կատալիզի գիտական խումբն արդյունքները հանրայնացնելու նպատակով տարեկան 2-3 հոդված կհրապարակի միջազգային բարձր վարկանիշ ունեցող ամսագրերում, կկազմակերպի դասախոսությունների շարք, գիտաժողովներում հանդես կգա զեկուցումներով:
Արմեն Գալստյանը շեշտեց, որ սեպտեմբերին ԵՊՀ-ի և ԳԱԱ օրգանական և դեղագործական քիմիայի գիտատեխնոլոգիական կենտրոնի համագործակցությամբ կկազմակերպվի կոնֆերանս, որի ժամանակ կներկայացվեն նաև նախագծի իրականացման շրջանակում ստացված արդյունքները:
«Ազոլների հենքի վրա ասիմետրիկ օրգանոկատալիզ, սինթեզ և ակտիվություն» խորագրով գիտական նախագիծը հաջորդել է ասիմետրիկ կատալիզի գիտական խմբի ստեղծման դրամաշնորհին, որը 3 տարի առաջ ևս ֆինանսավորման է երաշխավորվել ՀՀ ԿԳՄՍՆ բարձրագույն կրթության և գիտության կոմիտեի կողմից:
Արմեն Գալստյանի խոսքով՝ «Գիտական ստորաբաժանումների ամրապնդման ծրագիր-2024» մրցույթում հաղթելը նպաստել է նաև գիտական խմբի ընդլայնմանը:
Նշենք, որ գիտական նախագիծն իրականացնում են ԵՊՀ հետազոտողներ Տիգրան Եգանյանը, Մարիամ Հարությունյանը, Զաքար Պապանյանը, Արտյոմ Պետրոսյանը, Անահիտ Ջիլիկյանը, Մելանյա Սամվելյանը: Նախագծի խորհրդատուն է Մոսկվայի պետական համալսարանի պրոֆեսոր Վալենտի Նենայդենկոն:
