June 13, 2025 | 16:27
Research
Publications and scientific journals
Culture
Radiant halos on Urartian deities: an early influence on Christian iconography
During the Urartian period, some deities were depicted with radiant halos around their heads. This artistic motif is considered an early precursor to Christian iconography, highlighting a tradition of visual heritage and continuity. This insight comes from Gayane Poghosyan, a lecturer at Yerevan State University, who has extensively studied Urartian art.
Պատմության ֆակուլտետի դասախոս Գայանե Պողոսյանը հեղինակել է «Պատկերագրական առանձնահատկությունները Վանի թագավորության կերպարվեստում» վերտառությամբ մենագրությունը՝ հետազոտելով Վանի թագավորության և հնագույն այլ մշակույթների փոխառնչությունները, պաշտամունքային պատկերահամակարգերում առկա ընդհանրությունները:
- Տիկին Պողոսյան, ինչպիսի՞ պատկերագրական առանձնահատկություններ են եղել Վանի թագավորության կերպարվեստում:
- «Պատկերագրական առանձնահատկությունները Վանի թագավորության կերպարվեստում» գրքում խնդիր է դրվել մերձավորարևելյան և առաջավորասիական կրոնադիցաբանական և մշակութային զարգացումների համատեքստում համեմատական քննության ենթարկել Վանի թագավորության (Ուրարտու, մ.թ.ա. 9-6-րդ դդ.) և հնագույն այլ մշակույթների փոխառնչությունները, պաշտամունքային պատկերահամակարգերում առկա ընդհանրությունները, պատկերամոտիվների ձևավորման ակունքները, գաղափարաբանությունը: Գրքի շրջանակում ուսումնասիրության համար ընտրված են ուրարտական կերպարվեստում և դեկորատիվ-կիրառական արվեստում գեղարվեստական հատկանիշներով ընդգծված նմուշներ, որոնց պատկերագրությունը ձևավորվել է կրոնադիցաբանական պատկերացումների ազդեցությամբ։ Պատկերամոտիվների վերլուծության գործում դիտարկվել են նաև Հայկական լեռնաշխարհի և հարևան մշակույթների գրավոր աղբյուրներն ու լեզվաբանական առնչությունները: Գիտական տեսակետից կարևոր ձեռքբերում է սեպագիր աղբյուրների և պատկերագրական սյուժեների համադրմամբ՝ Վանի թագավորության կերպարվեստում ներկայացված որոշ ծիսակարգերի խորհրդաբանական նկարագրի վերլուծությունը: Ուսումնասիրությունը փորձ է պատկերագրության ավանդական պատկերամոտիվները ներկայացնելու որպես ուրարտական հասարակության դիցաբանական և կրոնական պատկերացումների ընդհանրացված և պարզեցված մոդելներ: Արվեստի տարբեր նմուշներ փաստում են կանոնիկ և ժողովրդական ազատ պատկերաձևերի համաժամանակյա կիրառությունը:
- Արդյո՞ք այդ պատկերները փոխանցվել են նախաուրարտական շրջանից:
- Ուրարտական արվեստի տարբեր նմուշների քննությամբ կարելի է արձանագրել, որ Վանի թագավորության կերպարվեստում ժամանակաշրջանի հարևան մշակութային ազդեցությունների հետ մեկտեղ տեղ են գտել նաև Հայկական լեռնաշխարհի հնագույն մշակութային ակունքներից սերող, ուրարտական աշխարհընկալումներին և ընդունված գեղարվեստական համակարգին համապատասխանեցված պատկերագրական տարրեր:
- Ո՞ր պատկերներն են առնչվում քրիստոնեության հետ:
- Ուրարտական մետաղագործության բնագավառում պաշտամունքային բնույթի որոշ հորինվածքներում ակնառու է սրբազան կերպարների առումով պատկերագրական ընդգծվածություն: Դա հատկապես վերաբերում է դիմահայաց կերպարներին և որոշ աստվածությունների գլխամասի լուսապսակային ձևավորումներին։ Այս պատկերագրական մոտեցումը թերևս կարելի է դիտարկել քրիստոնեական սրբանկարչության նախատիպ՝ փաստելով պատկերագրական ժառանգորդականության միտում։
- Ո՞ր առարկաներն են հանդիսացել ուսումնասիրության հիմք:
- Ուսումնասիրության առարկա են հատկապես ուրարտական արվեստի այնպիսի նմուշներ, որոնցում կան ծիսապաշտամունքային բնույթի գեղարվեստական հորինվածքներ, ինչպես օրինակ՝ գոտիներ, կնիքներ, սպառազեն և այլն։
- Ի՞նչ նոր բացահայտումներ եք կատարել Ձեր հետազոտությամբ:
- Կարելի է ասել՝ վերոհիշյալ մենագրությունը հայերենով թերևս առաջին արվեստաբանական ուսումնասիրությունն է, որն անդրադառնում է կերպարվեստի պատկերագրական և խորհրդաբանական խնդիրներին։ Տարբեր հեղինակավոր գիտնականներ մինչ օրս հրատարակել են ուրարտական արվեստի վերաբերյալ մեծարժեք գրքեր, սակայն թեման ուսումնասիրել են առավելապես պատմաբան-հնագետները։ Ուսումնասիրության արդյունքում, օրինակ, բավական ուշագրավ բացահայտում է ուրարտագիտության բնագավառում այսպես կոչված ուրարտական տարերքի աստված Թեյշեբայի կայծակնային խորհրդանշանով սաղավարտների ուսումնասիրությունը, որի արդյունքում առաջ է քաշվել բոլորովին նոր և գիտական շրջանակներում շրջանառվող տեսակետներից տարբերվող մեկնաբանություն։ Խնդրահարույց է մասնավորապես այն հանգամանքը, թե ինչու այդ սաղավարտները, որոնք ներսում ունեն գերագույն աստված Խալդիին ձոնված սեպագիր արձանագրություն, պետք է համարել տարերքի աստված Թեյշեբային վերագրվող խորհրդանշանով սաղավարտ:
Իսկ ուրարտական կնիքների հարդարանքում ծիսական սյուժեների վերլուծությամբ փորձ է կատարվել վերստեղծելու ներկայացված ծեսերի նկարագիրն ու հավանական նշանակությունը։
Ուրարտական քաղաք Թեյշեբաինիի (Կարմիր բլուր) ձկնակերպ արձանիկների ուսումնասիրությամբ էլ փորձ է արվել կապ գտնելու Հայկական լեռնաշխարհի վիշապաքարերի և հետագայում ձկնակերպ աստվածությունների պատկերագրական առանձնահատկությունների և խորհրդաբանության միջև։ Նշեմ, որ նախաուրարտական ժամանակաշրջանում հայկական լեռնաշխարհի լեզվամատածողության մեջ ձուկ և վիշապ բառերը նույն իմաստն են ունեցել, իսկ Ուրարտուի՝ Վանի թագավորության Զիուկունի աստվածությունը պատկերվել է ձկան տեսքով:
- Այժմ շարունակու՞մ եք թեմայի վերաբերյալ ուսումնասիրությունները:
- Ուրարտական արվեստի և պատկերագրության վերաբերյալ ուսումնասիրությունները հիմա էլ շարունակվում են, քանի որ խնդիրը դեռևս չի ստացել իր լիարժեք լուծումը։ Գիտական արդյունքները պարբերաբար ներկայացվում են տարբեր գիտաժողովներում, գիտական հոդվածներում և հրապարակումներում։
