«ՄԻՇՏ ՊԵՏՔ Է ԼԻՆԵՍ ՆԱԵՎ ՍՈՎՈՐՈՂԻ ԿԱՐԳԱՎԻՃԱԿՈՒՄ, ՈՐՊԵՍԶԻ ԼԱՎ ՀԱՍԿԱՆԱՍ ՈՒՍԱՆՈՂԻՆ». ՍԵՐՈԲ ԽԱՉԱՏՐՅԱՆ

- Պարո՛ն Խաչատրյան, ինչո՞ւ և ինչպե՞ս ընտրեցիք Ձեր մասնագիտությունը:

- Դպրոցական տարիներին ես զբաղվում էի շախմատով։ Իմացա, որ շախմատի աշխարհի չեմպիոն Տիգրան Պետրոսյանը փիլիսոփայական թեմայով ատենախոսություն է պաշտպանել, հենց այդ ժամանակ էլ ինձ հետաքրքրեց փիլիսոփայությունը։ Երբ 9-րդ դասարանում սկսեցինք «Հասարակագիտություն» սովորել, ես հասկացա, որ փիլիսոփայության գծով պետք է շարունակեմ համալսարանական իմ կրթությունը։

- Երբվանի՞ց եք զբաղվում մանկավարժությամբ: Ի՞նչն եք ամենից շատ կարևորում այս գործում:

- Մանկավարժությամբ սկսել եմ զբաղվել դեռևս 17 տարեկանում։ Դպրոցն ավարտելուց հետո ես մրցույթից դուրս մնացի և չընդունվեցի ԵՊՀ։ Այդ ժամանակ առաջարկ ստացա շախմատ դասավանդել Ախուրյանի պիոներ պալատում, որն արտադպրոցական հիմնարկ էր։ Այդ ժամանակ հասկացա, որ դասավանդելն ինձ դուր է գալիս։ 1996 թվականից արդեն սկսեցի դասավանդել ԵՊՀ-ում։

Մանկավարժության մեջ ամենաշատը կարևորում եմ լճանալուց խուսափելը։ Մանկավարժությունը վտանգավոր է այն առումով, որ եթե ամեն օր ինքնակրթությամբ չզբաղվես, ապա կարող ես լճանալ և չզգալ ուսանողներին։ Պետք է չկորցնես ուսանողներին զգալու և նրանց կրթական կարիքներին արձագանքելու կարողությունը։ Ես աշխատում եմ ամեն տարի առնվազն 10-20 %-ով թարմացնել իմ դասընթացները, որպեսզի ինքս անընդհատ լինեմ սովորողի կարգավիճակում։ Եթե միայն սովորեցնող ես, դա լավ չէ։ Միշտ պետք է լինես նաև սովորողի կարգավիճակում, որպեսզի լավ հասկանաս ուսանողին։   

- Կա՞ն հատուկ մշակված մեթոդներ, որոնք կիրառում եք Ձեր դասախոսությունների ժամանակ: Ո՞րն է հաջողության Ձեր բանաձևը:

- Ես ծնվել եմ գյումրեցի հայտնի արհեստավորների ընտանիքում։ Ի դեպ, ներկայումս ԵՊՀ թանգարանում գտնվող ռեկտորի սեղանը հայրս է վերանորոգել։ Երբ սկսեցի դասավանդել, հասկացա, որ արհեստի և մանկավարժության մեջ ընդհանրություններ կան։ Արհեստավորն իր հետ միշտ ունենում է գործիքներ և, ըստ անհրաժեշտության, օգտագործում դրանք։ Նույնը ես անում եմ մանկավարժության մեջ։ Պետք է մտածես, թե տվյալ կուրսում, դասընթացի ընթացքում որ մեթոդներն ու հնարները լավ կաշխատեն։ Ես չունեմ հատուկ մշակված մեթոդներ։ Ամենաշատ ժամանակը ծախսում եմ այն հարցի վրա, թե տվյալ կուրսում որ մեթոդները, հնարները կիրառեմ։ Դա ինձ հնարավորություն է տալիս մշտապես կենտրոնանալու ուսուցման գործընթացի վրա։

- Պարո՛ն Խաչատրյան, ի՞ նչ համոզմունքների և արժեքների վրա պետք է հիմնված լինի կրթության փիլիսոփայությունը մեր օրերում:

- Կրթության ամենամեծ սխալներից մեկն այն է, որ մենք աշխարհը, կյանքը հաճախ ներկայացնում ենք շատ պարզունակ ձևով։ Արդյունքում մարդիկ սև-սպիտակ են ընկալում կյանքը, ամեն ինչի մեջ փնտրում են վերջնական, ճշգրիտ պատասխաններ, մտածում են, որ իրենք ճիշտ են, մյուսները՝ սխալ։ Ես շատ կուզենայի, որ կրթության փիլիսոփայության հիմքում լիներ այն համոզմունքը, որ մեր կյանքը շատ ավելի համալիր է, որ շատ հարցեր չունեն միանշանակ պատասխաններ, որ անորոշությունը մարդու կյանքի անխուսափելի մասն է։ Մեզ դուր են գալիս պատրաստի պատասխանները։ Բայց պակաս հետաքրքիր չեն հարցերը։  

Մենք պետք է լուրջ ուշադրություն դարձնենք մտածողության զարգացմանը։ Կյանքը գնալով ավելի բարդ ու դժվար հասկանալի է դառնում։ Եթե մենք չզարգացնենք մարդկանց մտածողությունը, ապա պարզունակ մտածողությամբ չենք կարողանալու հասկանալ ժամանակակից աշխարհը։ Մեր այսօրվա խնդիրների մեծ մասի պատճառն այն է, որ լավ չենք հասկանում աշխարհը։ Ուզում եմ մեջբերել Հովհաննես Թումանյանի միտքը. «Գաղափարները մեծ բաներ են։ Մեծ գաղափարները մարդկանց  մեծացնում, զորացնում ու ազնվացնում են, մի խոսքով, մարդը դառնում է գաղափարական։ Բայց դրա համար պետք է մարդու գլուխը էնքան մեծ ու բանական լինի, որ մի որևէ մեծ գաղափար մտնի նրա մեջ ու մարսվի»։

- Ինչպիսի՞նն է կրթության կառավարումն այսօր պետական մակարդակով: Ի՞նչ խնդիրներ եք տեսնում և ի՞նչ կփոխեիք Դուք այդ ոլորտում:

- Մենք լավ չենք կառավարում կրթության համակարգը։ Մեզ թվում է, թե կրթության կառավարում նշանակում է որոշակի փաստաթղթերի, կարգերի մշակում և հաստատում։ Մեր կրթության կառավարիչները շատ քիչ են աշխատում մարդկանց հետ։ Ուսուցիչները, դասախոսները լսելի չեն։ Եթե մանկավարժներին չեն լսում, ապա նրանք էլ կառավարիչներին չեն լսում։ Կրթության կառավարումը չի կարող աշխատել միայն վերև-ներքև ուղղությամբ։ Շատ կարևոր է գործարկել նաև ներքև-վերև ուղղությունը։ Ավելին, ես շատ կուզենայի, որ կրթության մեջ չլինեն վերևներ ու ներքևներ, այլ լինի մտքերի, գաղափարների շրջանառություն։ Շատ կուզենայի, որ կրթության կառավարումը լինի ներառական։ Երբ ճապոնական «Տոյոտա» ընկերությունը շուկայում հասավ մեծ հաջողությունների, ամերիկացիները փորձեցին հասկանալ նրանց հաջողության գաղտնիքը։ Ի վերջո պարզվեց, որ «Տոյոտայի» բոլոր աշխատողները՝ անկախ պաշտոնից, կարող են կանգնեցնել արտադրական հոսքագիծը, եթե նկատում են խոտան։ Այս հանգամանքը կազմակերպությանը դարձրեց ավելի ներառական, արդյունքում՝ որակյալ։

Կուզենայի, որ մարդիկ ոչ թե քողարկեին խնդիրները, այլ բացահայտ խոսեին դրանց մասին։ Մենք վախենում ենք խոսել մեր խնդիրների, ձախողումների մասին, քանի որ մտածում ենք, որ կպատժվենք։ Կրթական հաստատություններում մարդիկ չունեն հոգեբանական ապահովություն՝ իրենց սխալների, խնդիրների մասին խոսելու։ Բայց խնդիրների տևական քողարկումը կարող է պայթյունավտանգ լինել։ Եթե ժամանակին խոսենք խնդիրների մասին, ապա ավելի հեշտ կգտնենք դրանց լուծումները։ Քողարկելով խնդիրները՝ բարդացնում ենք նաև դրանց լուծումները։

- Ձեր կողմից դասավանդվող առարկաներից է 20-րդ դարի փիլիսոփայությունը, եթե զուգահեռներ անցկացնեք, ի՞նչ է փոխվել այսօր:

- Ցավոք, այսօր փիլիսոփայության դերը չի կարևորվում։ Մարդիկ նախընտրում են ապրել առօրեական գաղափարներով, սպառողական ոճով։ Մարդու առանձնահատկություններից մեկն այն է, որ մենք կարող ենք ավելի լավը դառնալ, փոխվել, բայց դրա համար պետք է ունենանք գաղափարներ, խորքային մտածողություն, աշխարհայացք։ Ցավոք, այսօր մեծ տարածում են ստացել մակերեսային, կիսատ-պռատ պատկերացումները։ Եթե մի քանի տասնամյակ առաջ հանրային կարծիք ձևավորում էին փիլիսոփաները, գիտնականները, ապա այսօր այդ կարծիքը շատ հաճախ ձևավորվում է սոցիալական ցանցերում։

- Պարո՛ն Խաչատրյան, հիշո՞ւմ եք գիտական Ձեր առաջին աշխատանքը: Ի՞նչ թեմայով եք ուսումնասիրություն իրականացնում այժմ:

- Իմ առաջին գիտական աշխատանքն ուսանողական տարիներին եմ իրականացրել։ Գիտաժողովում ներկայացրել եմ Խորենացու պատմափիլիսոփայությունը։ Դա 90-ական թվականների սկզբին էր։ Այդ ժամանակ շատ էր խոսվում պետություն ստեղծելու, գաղափարական հարցերի մասին։

Այժմ զբաղվում եմ 20-րդ դարի 2 խոշորագույն փիլիսոփաների՝ Միշել Ֆուկոյի և Ժիլ Դելյոզի տեսությունների համեմատությամբ։ Վերջերս նաև բացահայտեցի, որ Դելյոզի փիլիսոփայության վրա մեծ ազդեցություն է թողել բիտնիկների սերնդի հայտնի գրող Ուիլյամ Բեռոուզը։ Վերջինս և Դելյոզը շատ հետաքրքիր մտքեր ունեն այն մասին, որ մեր հասարակությունը դարձել է հսկողության հասարակություն։

- Ինչպե՞ս կգնահատեք Հայաստանում գիտության ոլորտը: Որո՞նք են առաջնահերթ խնդիրները՝ ըստ Ձեզ:

- Հայաստանում գործող վայրի կապիտալիզմը լուսանցք մղեց մարդկության զարգացման գործում մեծ ներդրում ունեցած գիտության և արվեստի ոլորտները։ Հիմա ամեն ինչ վերածվում է ապրանքի։ Ինչը հնարավոր չէ ապրանքայնացնել, դուրս է մղվում։ Առաջնահերթ խնդիրն այն է, որ հիմնարար գիտությունը շատ է տուժում։ Գիտությունը հաճախ փորձում են նույնացնել բիզնեսի հետ։ «Մեզ տվեք գիտական ձեռքբերումներ, մենք ֆինանսավորենք ձեզ»։ Ցավոք, այսպես են մտածում շատ կառավարիչներ։ Բայց գիտությունն այդպես չի զարգանում։ Գիտությունը պահանջում է տևական ներդրումներ՝ հաճախ առանց արդյունքների։ Մտահոգիչ է նաև այն, որ Հայաստանում գիտնականները մեծ մասամբ անհատական են աշխատում։ Շատ քիչ են գիտական համայնքները, գիտական դպրոցները։ Տաղանդից բացի՝ գիտության համար անհրաժեշտ է նաև բարենպաստ միջավայր։  

- Ձեր խորհուրդը Ձեր ուսանողներին և գործընկերներին:

- Որպես խորհուրդ ուզում եմ մեջբերել հայտնի սոցիոլոգ Ալվին Թոֆլերի խոսքերը. «21-րդ դարում գրագետ համարվելու համար պետք է անել 3 բան. սովորել, վերանայել սովորածը և հրաժարվել այն ամենից, ինչն արդեն հերքված է»։ Կուզենայի, որ ուսանողները և գործընկերները ոչ միայն սովորեն, այլև պարբերաբար վերանայեն իրենց մոտեցումները։

Քնար Միսակյան