ԵՊՀ հայտնի շրջանավարտները ներկայացրին իրենց ոլորտների խնդիրները՝ մատնանշելով լուծումները

Միջոցառմանը ՀՀ ՏԿԵՆ «Հանրապետական երկրաբանական ֆոնդ» ՊՈԱԿ-ի տնօրեն Հարություն Մովսիսյանը ներկայացրեց «Հանքարդյունաբերության զարգացման հեռանկարները և պատասխանատու հանքարդյունաբերությունը» թեման:

Նա ընդգծեց, որ հանքարդյունաբերության զարգացման հիմնական ուղղություններում կարևորում են երկրաբանական, որոնողական և հետախուզական աշխատանքների զարգացումը. «Հայաստանում վերջին 20 տարիների ընթացքում չեն իրականացվում երկրաբանական որոնողական աշխատանքներ, մինչդեռ դրանք հնարավորություն են տալիս նոր հեռանկարային օբյեկտների հայտնաբերման, առանց որի դժվար է պատկերացնել ոլորտի զարգացումը»:

Հարություն Մովսիսյանն շեշտեց նաև բարձրարժեք մետաղների արդյունահանման, կրիտիկական և հազվագյուտ մետաղների կորզման ու վերջնական արտադրանքի ստացման կարևորությունը․ «Ոլորտի զարգացման համար անհրաժեշտ է ճիշտ կառավարում։ Այդ ուղղություններում առանձնացրել եմ իրավական և ինստիտուցիոնալ համակարգի բարելավումը, թվայնացման և ավտոմատ կառավարման համակարգային գործիքների ներդրումը, ինչը կնպաստի կառավարման արդյունավետության բազմակի ավելացմանը և ռեսուրսների ճիշտ օգտագործմանը: Բացի դրանից՝ պետք է ապահովել հաշվետվողականություն, թափանցիկություն, ինչպես նաև տվյալների հասանելիություն տարբեր կառավարման օղակների միջև և իրականացնել արդյունավետ վերահսկողություն»:

ԵՊՀ շրջանավարտը հիշատակեց, որ 2023 թ. Կառավարության որոշմամբ ընդունվել է հանքարդյունաբերության ոլորտի մինչև 2035 թ. զարգացման ռազմավարությունը, որի հիմնական երեք նպատակներից առաջինը երկրաբանական միասնական թվային տեղեկատվական շտեմարանի ստեղծումն է՝ ճիշտ հասկանալու ոլորտի զարգացման հնարավորությունները. «Պետք է ստեղծել ընդերքի օգտագործման և պահպանության ոլորտում միասնական ծառայություն: Հայաստանում եղել է երկրաբանական ծառայություն, սակայն վերջին մի քանի տասնամյակների ընթացքում այդ ծառայությունը չի գործում: Միասնական ծառայության նպատակն է լինելու վերհանել ոլորտի խնդիրներն ու առաջարկել լուծումներ»,- ասաց նա ու շեշտեց հանքարդյունաբերության ոլորտում միջազգային չափանիշների ներդրման կարևորությունը, որը հնարավորություն կտա կիրառելու նոր տեխնոլոգիաներ:

Խոսելով հանքավայրերից՝ Հարություն Մովսիսյանն ընդգծեց, որ Հայաստանում կան բազմաթիվ հանքավայրեր, այդ թվում՝ մետաղական օգտակար հանածոների, որոնց մեջ գերակշռում են պղինձը, մոլիբդենն ու ոսկին, ինչպես նաև հանքային ջրերի ու ոչ մետաղական օգտակար հանածոների: 

«Այսօր 500-ից ավելի ընդերքօգտագործման իրավունքներ ունենք, որոնց մեծ մասը ոչ մետաղական օգտակար հանածոների հանքավայրերի արդյունահանման աշխատանքներին է առնչվում: Ներկայում տնտեսվարողները նպատակահարմար են գտնում նոր տեղամասերի հետախուզումը, պաշարների հաշվառումը, հետագայում շահագործումը, քան արդեն իսկ գոյություն ունեցող հանքավայրերի շահագործումը»,- հավելեց նա:

ԵՊՀ շրջանավարտը ներկայացրեց նաև հանքավայրերի բաշխվածությունը՝ ըստ ՀՀ մարզերի՝ նշելով, որ, օրինակ, Սյունիքի մարզը մետաղական հանքարդյունաբերության ոլորտում ՀՀ տնտեսության մեջ ունի կարևոր նշանակություն։ Սակայն խնդիրն այն է, որ հետագայում հանքավայրերի պաշարների սպառումից հետո մարզի զարգացման տեսանկյունից անհրաժեշտ է այլ ծրագրերի իրականացումը:

Անդրադառնալով կատարված աշխատանքներին՝ նա նշեց, որ կատարվել են ՀՀ հանքային ջրերի հանքավայրերի մուտքագրման աշխատանքներ, ինչը հնարավորություն է տվել պատկերացում կազմելու ՀՀ-ում հանքային ջրերի հանքավայրերի իրական պատկերի մասին. «Հայաստանում կան հանքային ջրերի 24 հանքավայրեր 30 տեղամասերով, որոնք գտնվում են ՀՀ գրեթե բոլոր մարզերում, սակայն օգտագործման իրավունքներով ծանրաբեռնված են 15-ը»:

Խոսելով հանքավայրերի տվյալների հավաքագրման գործընթացի կարևորությունից՝ Հարություն Մովսիսյանը նշեց, որ կան հանքավայրեր, որոնց վրա շենքեր, արտադրական շինություններ, գյուղեր, քաղաքներ են կառուցվել, հողի նպատակային նշանակությունն է փոխվել, հետևաբար խիստ անհրաժեշտ է ունենալ իրական պատկերը ոլորտի զարգացման համար: 

Հիդրոօդերևութաբանության և մոնիթորինգի կենտրոնի տնօրենի տեղակալ Գագիկ Սուրենյանը խոսեց հիդրոօդերևութաբանական աղետներից ու անոմալիաներից:

Նա ընդգծեց, որ վերջին տասնամյակում մեր երկրում դիտվում են երևույթներ, որոնք որոշ դեպքերում աննախադեպ են։

«Եթե վերջին 20-ամյակում դիտարկենք ձմեռը, ապա վերջին տասնամյակում ունենք ձմեռային ամիսների ջերմաստիճանի բարձրացում, որը հատկապես նկատելի է 2018-2025 թթ.»,- ասաց նա ու հավելեց, որ վերջին անգամ կլիմայական պայմաններին համապատասխանող ձմեռ ունեցել ենք 2017 թ., որովհետև 2018 թ. հյուսիսից ներխուժող հոսանքները կրճատվել են, փոխարենն ավելացել են հարավից դեպի Հայաստան ներթափանցող տաք հոսանքները, որոնք կլիմայական առումով ստեղծում են ոչ բարենպաստ իրավիճակ և մտահոգիչ են թե՛ գյուղատնտեսության, թե՛ ջրային ռեսուրսների տեսանկյունից: 

Գագիկ Սուրենյանի խոսքով՝ մարտին ջերմաստիճանը բարձրացել է մեկ աստիճանով, և վաղ ծաղկումներն ունեն ցրտահարության ռիսկ, քանի որ ապրիլ-մայիս ամիսներին տեղի են ունենում հզոր ցիկլոնների ներթափանցում և նախադեպը չունեցող տեղատարափ անձրևներ: Անդրադառնալով ամռան ու աշնան եղանակային պայմաններին՝ ԵՊՀ շրջանավարտը նշեց, որ հունիս-հուլիս ամիսներին ուժեղ շոգերը կարող են ընդհատվել տեղատարափ անձրևներով, կարկուտով, իսկ սեպտեմբերին արձանագրվում է բարձր ջերմաստիճան. «Տաքացել են նաև հոկտեմբերն ու նոյեմբերը, և մինչև դեկտեմբերի կեսերը աշնանային եղանակ է լինում»,- եզրափակեց նա: 

ՄԱԿ-ի բնակչության հիմնադրամի հայաստանյան գրասենյակի ղեկավար Լուսինե Սարգսյանը ներկայացրեց Հայաստանի ժողովրդագրական առաջնահերթությունները:

«Երբ խոսում ենք ժողովրդագրության խնդրի մասին, առաջին բանը, որ մեր մտքին գալիս է, դա այն է, որ պետք է ստիպել կանանց շատ երեխաներ ունենալ, որպեսզի բնակչության թիվն ավելանա։ Սակայն ոչ միայն որևէ երկրի չի հաջողվել դա անել, և տապալվել են բոլոր փորձերը, այլև սա հակասում է մարդու հիմնարար իրավունքներին: Փոխարենը երկրները, որոնք ունեն ստացված փորձ, ստեղծել են նպաստավոր միջավայր ընտանիքների ու երեխաների համար»,- ասաց նա ու առանձնացրեց երեխա ունեցող ընտանիքների համար ճկուն աշխատաժամերի ապահովումը, հղիության դեպքում ավելի լավ աշխատանքային պայմանները, որպեսզի ընտանիքները կարողանան իրականացնել երեխա ունենալու իրենց երազանքը՝ առանց դուրս մնալու տնտեսական որևէ արդյունք ստեղծելու հնարավորությունից:

Լուսինե Սարգսյանի խոսքով՝ ժողովրդագրական խնդրի լուծման ուղղություններից մեկն էլ կանխարգելելի մահերի նվազեցումն է: 

«Ամեն օր ունենում ենք մահեր ավտոտրանսպորտային պատահարներից, որոնք մեծ թիվ են կազմում, մահեր են արձանագրվում նաև անառողջ ապրելակերպից, ինչպես նաև բազմաթիվ հիվանդությունները ժամանակին չկանխարգելելուց»,- ասաց նա ու շեշտեց, որ անհրաժեշտ է ապահովել անվտանգ տրանսպորտային միջոցներ, զարգացնել առողջապահական համակարգի կանխարգելիչ հատվածը, որպեսզի այն բոլոր հիվանդությունները, որոնք հնարավոր է կանխարգելել, չխլեն բազում կյանքեր: 

ԵՊՀ շրջանավարտը կարևորեց նաև ակտիվ և առողջ ծերացումը՝ ընդգծելով, որ պետք է փոխանցել ավագ սերնդին հմտություններ, օրինակ, թվային գիտելիքներ, ստեղծել հնարավորություն ձեռնարկատիրությամբ զբաղվելու, որպեսզի օգտագործվի նրանց պոտենցիալը նաև պետության զարգացման համար: Լուսինե Սարգսյանն անդրադարձավ նաև միգրացիայի կառավարման խնդրին՝ նշելով, որ այս ամենը պետք է համեմվի ներառականությամբ և կանանց ու տղամարդկանց իրավահավասարության ապահովմամբ: 

«Այս ամենի կատարման արդյունքում 2040 թ. 20000-ով կնվազեցնենք մահերը, 55000-ից ավելի երեխաներ կծնվեն, կյանքի տևողությունը 3 տարով կավելանա, 90000-ով ավելի մարդ կաշխատի»,- ասաց նա ու ընդգծեց, որ այս բարդ աշխատանքը վերաբերում է բոլորին՝ սկսած բիզնեսից մինչև հանրային կառավարում:

«YerevaNN» լաբորատորիայի տնօրեն Հրանտ Խաչատրյանը ներկայացրեց բանախոսություն՝ «Արհեստական բանականությունը 2025 թ. մայիսի 16-ի դրությամբ» թեմայով։

ՀՀ կենտրոնական բանկի խորհրդի անդամ Հասմիկ Ղահրամանյանը խոսեց ֆինանսական ոլորտի հիմնական միտումներից, ՄԱԿ-ի հայաստանյան գրասենյակի փորձագետ Տիգրան Ճորոխյանն անդրադարձավ զարգացման ոլորտում նորարարական լուծումներին, իսկ ԵՊՀ «Միջազգային դատարաններ և արբիտրաժ» մագիստրոսական ծրագրի ղեկավար Եղիշե Կիրակոսյանը ներկայացրեց փոքր պետություններին ու միջազգային իրավունքին վերաբերող բանախոսություն: 

Բանախոսություններով հանդես եկան նաև «Earlyone» և «Lime Tech» ընկերությունների գործադիր տնօրեն, Առաջատար տեխնոլոգիաների ձեռնարկությունների միության (UATE) խորհրդի անդամ Գևորգ Սաֆարյանը, «Armenia wine» ընկերության տնօրեն Վահագն Մկրտչյանը, որը ներկայացրեց գինեգործությանն ու մշակույթին վերաբերող բանախոսություն։ Գրականագետ, խմբագիր Արքմենիկ Նիկողոսյանը խոսեց հայալեզու նոր գրականությունից, իսկ Քյոլնի համալսարանի գիտաշխատող Տիգրան Արշակյանը առցանց եղանակով անդրադարձավ տիեզերքի ուսումնասիրման առաջնահերթությունների թեմային: