Կանայք պատերազմի մթնոլորտում. պատմություններ, որոնք անհրաժեշտ է կարդալ

Միջոցառումը կազմակերպվել էր ԵՊՀ շարունակական կրթության  կենտրոնի, Սարգիս և Մարի Իզմիրլյանների անվան գրադարանի, «ՓԵՆ-Հայաստան» ՀԿ-ի, «ԱՐԻ» գրականության հիմնադրամի և «ԷՋ» հրատարակչության համատեղ ջանքերով։ Միջոցառման նպատակն էր ուշադրություն հրավիրել կանանց դերին պատերազմական իրավիճակներում՝ գրականության միջոցով բացահայտելով նրանց փորձառությունն ու պատմությունները։

ԵՊՀ շարունակական կրթության կենտրոնի տնօրեն Լուսինե Խառատյանը, ներկայացնելով հեղինակներին և նրանց ստեղծագործությունները, կարևորեց բարձրաձայնված թեման։ Նա նշեց, որ այսօրինակ թեմաներով քննարկումները նպաստում են հասարակության շրջանում միշտ արդիական խնդիրների վերհանմանը, գրականության միջոցով դրանց շուրջ քննարկումների խթանմանը, ինչպես նաև ստեղծագործողների և ընթերցողների միջև նոր կամուրջների ձևավորմանը։

Վերոնշյալ գրքերի հեղինակները՝ Թամթա Մելաշվիլին և Ռադկա Դենեմարկովան, միջոցառման ժամանակ խոսեցին իրենց գրքերի ստեղծման մասին, պատմեցին պատմություններ, իրադարձություններ, ինչպես նաև անդրադարձան նշյալ թեմաների շուրջ իրենց հետազոտություններին։ 

«Ասելուկ»-ը վրացի գրող Թամթա Մելաշվիլիի ստեղծագործությունն է (թարգմանությունը վրացերենից կատարել է Ասյա Դարբինյանը, խմբագիրն է Արմեն Օհանյանը), որը պատմություն է մի գյուղաքաղաքում շրջափակման մեջ հայտնված երկու դեռահաս ընկերուհիների մասին։ Գրողը առօրյա խոսքերի ու պատմությունների միջոցով ցույց է տալիս պատերազմի իրական «դեմքը»։ Այս վեպը ոչ միայն «պատմում է»  պատերազմի պատմությունը, այլև հիշեցնում է, որ կանայք ամենադժվարին պահերին չեն լռում․ նրանք շարունակում են պայքարել, արտահայտվել և իրենց սրտով ու մտքով ձևավորել շրջապատող իրականությունը։

«Ես այդ գիրքը գրել եմ 2010 թվականին՝ փորձելով արտահայտել իմ զգացումները Ռուսաստան-Գերմանիա պատերազմի վերաբերյալ։ Թեպետ այն ժամանակ ես գրքեր չէի գրում և անգամ մտադիր չէի գրող դառնալ, սակայն դա միակ բանն էր, որ մենք կարող էինք անել։ Այդպիսով ես ցանկանում էի արտահայտել իմ բողոքը և զայրույթը հենց այդ և առահասարակ պատերազմների դեմ»,- ասաց Թամթա Մելաշվիլին։

«Ասելուկ»-ն արժանացել է Վրաստանի ամենահեղինակավոր «Սաբա» մրցանակին, թարգմանվել ավելի քան վեց լեզուներով, բեմադրվել։ 

«Փողեր Հիտլերից» ստեղծագործության հեղինակն է չեխ արձակագիր, դրամատուրգ, թարգմանիչ Ռադկա Դենեմարկովան, որը չորս անգամ արժանացել է չեխական հեղինակավոր «Մագնեզիա Լիտերա» մրցանակին։ Հեղինակի ստեղծագործությունները թարգմանվել են 23 լեզուներով։ 

Գիրքը 16-ամյա Գիտա Լաուշմանովայի մասին է, որը վերապրում է ցեղասպանությունը և համակենտրոնացման ճամբարում կորցնում ծնողներին ու քրոջը։ Հեղինակը նրա միջոցով ներկայացնում է Երկրորդ աշխարհամարտից հետո՝ մինչև 21-րդ դարասկիզբ տեղի ունեցած իրադարձությունները։ Սկզբում՝ դեռատի աղջկա, այնուհետև՝ տարեց կնոջ պատմությունները պատմվում են յուրահատուկ ոճով։ Հերոսուհին 1945 թվականին վերադառնում է ծննդավայր՝ չեխական Պուկլիցե գյուղ՝ հույս ունենալով նոր կյանք կառուցելու, սակայն իրադարձությունների ընթացքը փոխվում է։

Դենեմարկովայի վեպը և՛ անձնական, և՛ քաղաքական ողբերգություն է։ Այն պատմում է, թե ինչպես է տրավման փոխանցվում սերնդեսերունդ, և թե ինչպես կարող է արդարությունն ուշանալ։ Գիրքը ներկայացնում է ոչ միայն ցավն ու կորուստը, այլև հույսի և միասնականության խորհրդանիշը՝ մեծացնելով պատերազմի դեմ պայքարում կանանց դերը։

«Գիրքը գրելիս իմ մտքում մեկ հարց էր՝ ինչպես է մտածում Կենտրոնական Եվրոպան։ Թեպետ այսօր աշխարհն ազատորեն խոսում է տարբեր թեմաների մասին, օրինակ՝ սեռական խտրականություն, բռնություն, սակայն դեռևս կան թեմաներ, որոնց մասին խոսելուց մարդիկ խուսափում են։ Այդ իսկ պատճառով ես որոշեցի անդրադառնալ Չեխոսլովակիայի (ներկայիս Չեխիա և Սլովակիա պետությունները) գերմանախոս հրեական ընտանիքներին, որոնց հետ Երկրորդ համաշխարհային պատերազմից հետո անարդար էին վարվում միայն այն պատճառով, որ նրանք գերմաներեն էին խոսում»,- ասաց հեղինակը։ 

Նշենք, որ «Ասելուկ» և «Փողեր Հիտլերից» գրքերը հրատարակվել են «Էջ» հրատարակչության նախաձեռնությամբ և ԵՄ համաֆինանսավորմամբ։

Հանդիպման ժամանակ քննարկվեցին պատերազմին, տրավմաներին, հիշողությանը և արդարության վերականգնմանն առնչվող մի շարք հարցեր։ 

«Ասելուկ» գրքի թարգամանիչ Ասյա Դարբինյանը և խմբագիր Արմեն Օհանյանը (Արմեն Հայաստանցի) անդրադարձան թարգմանության և խմբագրման խնդիրներին, ստեղծագործական մոտեցումներին։

Քննարկման մասնակիցները հնարավորություն ունեցան հարցեր ուղղելու հեղինակներին, կիսվելու իրենց տպավորություններով, խոսելու պատերազմի ազդեցության մասին, անդրադառնալու կանանց ներգրավվածության տարբեր ձևերին և քննարկելու գրականության կարևորությունը պատմական հիշողության պահպանման գործում։ Մասնակիցները կարևորեցին պատերազմում կանանց ձայնի հնչեցման անհրաժեշտությունը և գրականության դերը այդ ձայնը փոխանցելու գործում։

Միջոցառումը եզրափակվեց այն շեշտադրմամբ, որ «Կանայք և պատերազմը» թեման կարևոր է ոչ միայն գրական, այլև սոցիալական և քաղաքական հարթակներում՝ հիշեցնելով, որ պատերազմն ունի բազմաթիվ «դեմքեր», և կանայք հաճախ լինում են այն անմիջական վկաները, որոնք իրենց պատմությունը պետք է պատմեն աշխարհին։