Իրավունքի լեզվով՝ հավասարության մասին․ ԵՊՀ շրջանավարտի հաջողության պատմությունը

- Տիկի՛ն Սարգսյան, ո՞րն էր այն որոշիչ պահը, երբ գիտակցեցիք, որ ցանկանում եք կենտրոնանալ մարդու իրավունքների պաշտպանության, հատկապես՝ գենդերային անհավասարության ոլորտի վրա։

- Շատ վաղ տարիքից, երբ այդ տերմինները դեռ չգիտեի, արդեն հարցեր ունեի։ Տեսնում էի կանանց, որոնք մասնագիտություն ունեին, բայց չէին աշխատում։ Հարցնում էի՝ ինչո՞ւ, պատասխանում էին, որ մեկը չի կարողանում երեխայի խնամքը կազմակերպել, մյուսի ամուսինը չի թողնում աշխատել։ Այդ պահից արդեն հասկացել էի՝ ուզում եմ մեծանալ ու զբաղվել կանանց իրավունքների պաշտպանությամբ։ Միշտ ասում էի, որ մեծանամ, ձեզ կպաշտպանեմ։ Եվ այդպես էլ եղավ։ Դպրոցում որոշեցի՝ պետք է ընտրեմ իրավաբանությունը՝ որպես մարդու իրավունքների պաշտպանության ճանապարհ։ Չնայած ասում էին՝ աղջկա գործ չէ, ես գիտեի՝ ուզում եմ հենց այդ ոլորտը։

ԵՊՀ-ում արդեն վստահ էի, որ սա է իմ ուղին։ Այստեղ ձեռք բերեցի մասնագիտական հիմնային բազա ու գիտելիք և հենց համալսարանում էլ հասկացա, թե որ ոլորտում եմ ուզում խորացնել գիտելիքներս։ Հետո մեկնեցի Շոտլանդիա՝ Գլազգոյի համալսարանում մագիստրոսական կրթություն ստանալու։ Այնտեղ նորովի հասկացա, որ մեր խնդիրները միայն մերը չեն, այլ նաև համաշխարհային են։

- Եթե հիմա հնարավորություն ունենայիք մասնագիտական ուղին սկսելու նորից, ի՞նչը կկատարեիք նույն կերպ, իսկ ի՞նչը՝ այլ ձևով։

- Կանեի գրեթե նույնը։ Միակ տարբերությունը՝ կօգտագործեի ԵՊՀ-ի ընձեռած հնարավորությունները առավելագույն չափով։ Ավելի ակտիվ ներգրավվածություն, խորացված ուսում, դասախոսներից ավելի շատ վերցնելու պատրաստակամություն՝ սա է միակ բանը, որ կփոխեի։ Ներուժը միշտ կա, ուղղակի պետք է տեսնել ու օգտվել։

- Ձեր մասնագիտական ճանապարհին ի՞նչ մարտահրավերների եք բախվել որպես առաջնորդ մարդու իրավունքների ոլորտում։

- Աշխատանքս սկսել եմ ԵՊՀ-ն ավարտելուց անմիջապես հետո, բարեբախտաբար, երբեք առանց աշխատանքի չեմ մնացել։ Բայց խոչընդոտներ եղել են։ Ու չնայած երբեմն ինձ ուղղակիորեն ասել են․ «Աղջի՛կ ջան, էս լուրջ գործը քոնը չէ», կամ՝ «Ինչո՞ւ դու ես ղեկավարում, եթե տղամարդիկ կան այստեղ», ես դրանք չեմ ընկալել որպես խոչընդոտ։ Դրանք ինձ համար մաս են պայքարի, և ես միշտ փորձել եմ մասնագիտորեն հաղթահարել։

- Հայաստանյան հասարակությունում գենդերային հարցերում ո՞ր կարծրատիպերն են ամենադժվարը կոտրվում։

- Ամենահաստատակյաց կարծրատիպը՝ կինը չի կարող համատեղել ընտանիքը և աշխատանքը։ Կամ՝ եթե հաջողել է մեկում, չի կարող մյուսում։ Այս մտածելակերպը ստիպում է կանանց ընտրություն կատարել, չնայած իրականում լուծումը համակարգային փոփոխությունն է։ Չափազանց կարևոր է, որ աշխատանքային և ընտանեկան ոլորտները փոխլրացնեն միմյանց, ոչ թե մրցեն։

- Կրթական համակարգը, այդ թվում բուհերը որքանո՞վ են պատրաստ գենդերային իրավունքների ու հավասարության թեման ներդնելու կրթական միջավայրում։

- Այնքան էլ պատրաստ չեն, որքան կարող էին։ Բայց նաև հասկանում եմ՝ սա շարունակական գործընթաց է։ Ես զրուցել եմ մասնագետների հետ աշխարհի տարբեր երկրներից, համակարգը փոխում են որոշ մարդիկ։ Օրինակ՝ Մեծ Բրիտանիայում ընտանեկան բռնության ոլորտում առաջընթացի համար բավական էր մի քանի մարդու վճռականություն։ Մենք նույնպես պետք է ունենանք նման մարդիկ՝ սկզբունքային, գիտակից և պատրաստակամ։

- Երբ մարդու իրավունքների ոլորտում աշխատող մասնագետը բախվում է անարդարության, երբեմն նաև հիասթափության, ինչպե՞ս եք վերականգնում շարունակելու ուժը։

- Աշխատանքային փորձը սովորեցրել է՝ պատերին չխփվենք, այլ դրանք հրենք առաջ։ Ամեն քայլը բարդ է, հաճախ մեկ քայլ առաջ ենք անում, երկուսը՝ հետ։ Բայց սա է այս ոլորտի բնույթը։ Ես ինձ համար պատկերացնում եմ պատը, փակում եմ աչքերս ու հրում այն առաջ։ Սա է պայքարի խորհրդանիշը․ եթե չհավատաս, չես դիմանա։

- Մարդու իրավունքների վերաբերյալ ի՞նչ գիրք կամ ֆիլմ է ազդել Ձեր մասնագիտական կամ անձնական ընկալումների վրա։

- Շատ են եղել։ «Քաոսը», արտասահմանյան գրականություն և այլն։ Ամեն տեղ որևէ անարդարության դրվագ կա՝ աղջկան շուտ են ամուսնացնում, կինը չի կարող աշխատել, հեղինակը գրում է տղամարդու անվան տակ։

Մասնագիտական առումով՝ «Անասնաֆերման», նոր լիբերալիզմի մասին գրքեր։ Ֆիլմերից՝ «Դատավորը»․ շատ խոր և իրական պատկերացում է տալիս իրավաբանի ներքին պայքարից։

Մեկ դրվագ, որ երբեք չեմ մոռանում․ Լոնդոնում քրեական իրավունքի ոլորտում աշխատելիս մի գործի ժամանակ հարցրի փաստաբանին, թե ինչպես է պաշտպանում մարդու, որին մեղադրում են սեռական բռնության մեջ։ Նա պատասխանեց․ «Ես դատավոր չեմ, իմ գործը նրա իրավունքները պաշտպանելն է։ Խառնվել այդ ամենին նշանակում է չհարգել դատավորին»։ Այդ բառերը ինձ համար դարձան սկզբունք։

- Ինչպիսի՞ ազդեցություն է ունեցել ԵՊՀ-ում ստացած կրթությունը Ձեր մասնագիտական ճանապարհին։

-Առաջին հերթին՝ ընկերությունն ու կապերը, որոնք մինչ օրս պահպանվում են։ Մտերիմ ընկերուհիներս հենց համալսարանից են։ Երկրորդ՝ այն մթնոլորտը, որում ձևավորվեց իմ աշխարհայացքը։ Իսկ մասնագիտական առումով՝ հանրային խոսքի հմտությունները։ Հաճախ հարյուր հոգու առաջ պետք էր խոսել, սեմինար վարել։

- «ԵՊՀ շրջանավարտների ֆորում-2025»-ի ժամանակ «Տնտեսություն և հասարակություն» անվանակարգում ստացած մրցանակը ոչ միայն գնահատական էր, այլ նաև ուղերձ: Ի՞նչ ուղերձ կփոխանցեք ԵՊՀ ուսանողներին, հատկապես նրանց, ովքեր ցանկանում են ներգրավվել սոցիալական և իրավական փոփոխությունների մեջ:

- Մրցանակը գնահատանք էր, բայց ամենից առաջ՝ հանձնառություն։ Ես միշտ երազել եմ, որ կարողանամ օգտակար լինել ԵՊՀ-ին։ Այժմ դա իրականություն է։ Ուղերձս ուսանողներին՝ եղե՛ք ակտիվ, ներգրավվե՛ք։ Համալսարանը տալիս է հնարավորություններ, պետք է կարողանաք օգտվել դրանցից ու վերադարձնել՝ ներդրում ունենալով նրա զարգացումների մեջ։

- Գենդերային հավասարության ու մարդու իրավունքների ոլորտում ո՞րն է այն մեկ փոփոխությունը, ինչին կցանկանայիք հասնել առաջիկա 5 տարում։

- Ես կցանկանայի, որ բոլոր որոշումների հիմքում լիներ մարդու իրավունքների և արժանապատվության ընկալումը։ Մենք հսկայական ռեսուրս ունենք՝ մարդը։ Եթե նրան դիտարկենք որպես առանցք, մնացածն իր տեղը կգտնի։

Լուսինե Սարգսյանի մասնագիտական ուղին հիշեցնում է մեզ, որ իրավունքի ոլորտը միայն օրենքների մասին չէ, այլ նաև մարդկանց, արժանապատվության ու արդարության համար մղվող պայքարի։ Եվ երբ այդ պայքարն առաջնորդում են սկզբունքային և մասնագիտական ոլորտում կայացած կանայք, հնարավոր է կոտրել պատնեշներն ու առաջ շարժվել։