Երևանի պետական համալսարանում ս․թ․ սեպտեմբերի 23-ից հոկտեմբերի 10 հյուրընկալվեց Կալիֆոռնիայի համալսարանի, Իրվայնի հիշողության խանգարումների և նյարդաբանական խանգարումների ինստիտուտի և «Սյու և Բիլ Գրոս» ցողունային բջիջների հետազոտական կենտրոնի պրոֆեսոր-հետազոտող Հայկ Դավթյանը: Այցի շրջանակում պրոֆեսորը անցկացրեց սեմինար՝ «CRISPR-Cas9 տեխնոլոգիայի կիրառումը նեյրոդեգեներատիվ հիվանդությունների հետազոտություններում» թեմայով:
Խոսելով նշյալ թեմայի շուրջ՝ պրոֆեսորը փաստեց, որ «CRISPR-Cas9» գեների խմբագրման և ինդուկցված պլուրիպոտենտ ցողունային բջիջների (iPSC) տեխնոլոգիաները արմատապես փոխել են նյարդաբանական հիվանդությունների ուսումնասիրության մոտեցումները։ Հ. Դավթյանի հետազոտական խումբը կիրառում է այդ նորարարական մոտեցումները՝ մարդու միկրոգլիայի կենսաբանությունը ուսումնասիրելու և նորարարական թերապևտիկ ռազմավարություններ մշակելու նպատակով։
Պրոֆեսորը փաստեց, որ միկրոգլիան՝ որպես ուղեղի բնածին իմունային բջիջների ամբողջություն, առանցքային դերակատարում ունի մի շարք նյարդադեգեներատիվ հիվանդությունների, այդ թվում՝ Ալցհայմերի հիվանդության զարգացման մեջ։ Նա մատնանշեց, որ իրենց գիտական խումբն օգտագործում է «CRISPR» («Clustered Regularly Interspaced Short Palindromic Repeats») տեխնոլոգիան՝
գենային փոփոխությունների ազդեցությունը միկրոգլիայի վրա ուսումնասիրելու համար,
թերապևտիկ փոխպատվաստման նոր մոտեցումներ մշակելու համար՝ միկրոգլիոպաթիաների բուժման նպատակով։
Հ. Դավթյանը շեշտեց, որ այժմ իրենց հետազոտական խումբն աշխատում է միկրոգլիայի փոխարինման նոր ռազմավարությունների մշակման ուղղությամբ։ Այս համատեքստում նա նշեց, որ իրենք նախագծել են ինհիբիտորների նկատմամբ դիմացկուն «CSF1R» տարբերակ («G795A»), որը հնարավորություն է տալիս արդյունավետորեն փոխարինելու միկրոգլիան՝ առանց բարձր ռիսկի։ Այս մոտեցումը կարող է ընդլայնել թերապևտիկ փոխպատվաստման հնարավորությունները։
Բացի վերոնշյալից՝ հետազոտական խումբն աշխատում է նաև «ALSP»-ի բուժման համար միկրոգլիայի փոխպատվաստման ուղղությամբ։ Ըստ բանախոսի՝ «ALSP» («Adult-onset Leukoencephalopathy with Axonal Spheroids and Pigmented Glia») հիվանդության մկնային մոդելներում մարդու «iPSC»-ից ստացված միկրոգլիայի փոխպատվաստումը վերականգնել է նորմալ միկրոգլիայի ֆունկցիան և կանխել հիվանդությանը բնորոշ ախտաբանությունների զարգացումը։ Այս մոտեցումն ունի իրական թերապևտիկ ներուժ։
Իր ելույթի ընթացքում Հայկ Դավթյանն ընդգծեց, որ իրենք մշակել են միկրոգլիայի թերապևտիկ ինժեներական մոտեցում Ալցհայմերի հիվանդության մոդելում: Այս մեթոդը ցույց է տալիս միկրոգլիայի ներուժը՝ որպես թիրախային կենսաթերապևտիկ գործիք։ Հայկ Դավթյանը նշեց, որ իրենց աշխատանքը նպատակ ունի նյարդաբանական բարդ հիվանդությունների դեպքում կիրառելու գեների խմբագրման ժամանակակից տեխնոլոգիաներ՝ նոր սերնդի բուժական լուծումներ մշակելու համար, իսկ «CRISPR-Cas9»-ը ոչ միայն հետազոտական հզոր գործիք է, այլև բուժման ապագայի հիմք։
Սեմինարի ավարտին պրոֆեսորը պատասխանեց ներկաներին հետաքրքրող հարցերին, այդ թվում՝ ինչպես են հումանիզացվել մկները, ինչպես են մկներին աճեցնում, ինչ խնամք են պահանջում վերջիններս: Քննարկվեց նաև ուսանողների ներգրավվածությունը կրթական ոլորտում և հետազոտական աշխատանքներում, պարզաբանվեցին ճշգրիտ վերլուծությունների համար անհրաժեշտ բազային տվյալների և այլ թեմաների վերաբերյալ հարցադրումներ:
Բանախոսը ԵՊՀ ուսանողներին կոչ արեց մեծ եռանդով ներգրավվել գիտական աշխատանքներում և հավաստիացրեց, որ միայն այդ դեպքում նրանց կուղեկցի հաջողությունը:
Հավելենք, որ Հայկ Դավթյանը՝ որպես արտասահմանյան գործընկեր, «Կին ղեկավարների առաջխաղացմանն ուղղված ծրագիր-2024» դրամաշնորհի շրջանակում մասնակցել է ս․թ․ սեպտեմբերի 24-26-ը կայացած «Կենսաբանական գիտություններ և բնապահպանական լուծումներ՝ հանուն կայուն զարգացման նպատակների» միջազգային գիտաժողովին, որը նվիրված էր Կենսաբանության ֆակուլտետի հիմնադրման 90-ամյակին, և որպես հրավիրյալ զեկուցող հանդես է եկել զեկուցմամբ:
