«ԿԱԽՎԱԾՈՒԹՅՈՒՆԸ ՀԱՂԹԱՀԱՐԵԼԻ Է ՓՈՔՐ ՔԱՅԼԵՐՈՎ». ՀՈԳԵԲԱՆ ԼՈՒՍԻՆԵ ՍՏԵՓԱՆՅԱՆ

Մի խոսքով՝ ծխողները վրդովված են, չծխողները՝ ոգևորված:

Այնուամենայնիվ, ինչո՞ւեն մարդիկ ծխում, հնարավո՞ր է արդյոք վաղվանից դադարեցնել ծխելը, և ինչպե՞ս հաղթահարել կախվածությունը: Այս և այլ հարցերի շուրջ զրուցել ենք ԵՊՀ ընդհանուր հոգեբանության ամբիոնի դոցենտ Լուսինե Ստեփանյանի հետ:

- Ինչո՞ւ են մարդիկ կախվածության մեջ ընկնում  ծխախոտից:

- Նախ մենք պետք է նշենք, որ գոյություն ունի  կախվածությունների մի քանի տեսակ՝ գենետիկական, հոգեբանական, վարքային և քիմիական: Վերջինիս շարքին է դասվում նաև նիկոտինային կախվածությունը, որը մնացած քիմիական կախվածություններից տարբերվում է նրանով, որ այն չի առաջացնում գիտակցության մթագնում, այսինքն՝ ծխող մարդու գիտակցության հետ ոչինչ տեղի չի ունենում, բացի նրանից, որ 5 րոպեով նեղանում են անոթները:

Նիկոտինը  նպաստում է էնդորֆին հորմոնի արտադրությանը, որը մեր երջանկության հորմոնն է:

Երբ նիկոտինը հասնում է  էնդորֆին արտադրող կենտրոններին, խթանում է վերջիններիս արտադրությունը, ինչի շնորհիվ՝ մարդու մոտ առաջանում են երջանկության զգացում, դրական զգացողություններ, հույզեր:

Ամեն անգամ մենք ավելի շատ ենք ունենում այս հույզերի կարիքը, ինչի համար էլ ծխախոտի առավել մեծ չափաբաժնի կարիք է առաջանում:

Այս գործընթացը փակ շղթա է հիշեցնում: Ստացվում է, որ ծխող մարդն ինչքան ավելի շատ է ծխում, այնքան ավելի շատ է դրա կարիքն ունենում:

Սա մի սկզբունք է, որն ընկած է յուրաքանչյուր կախվածության հիմքում:

Կախվածության առաջին փուլը մարդուն երջանկություն է պարգևում, երկրորդ փուլում այն անհրաժեշտություն է դառնում, երրորդ փուլում արդեն ոչ մեկն է, ոչ՝ մյուսը, բայց առանց դրա մարդը չի կարողանում իր կյանքը պատկերացնել:

Դրա համար, եթե նույնիսկ մարդիկ սկսում են ծխել և մտածում են, որ իրենք չեն կարող կախվածություն ձեռք բերել, պետք է իմանան, որ ժամանակի ընթացքում այդ չափաբաժինն անպայմանորեն ավելանալու է, որովհետև նախորդ չափաբաժիններն այլևս չեն բավարարելու էնդորֆինների ակտիվացման համար:

Նույն սկզբունքն է ընկած  նաև թմրամոլության, ալկոհոլամոլության և մյուս տեսակ մոլությունների հիմքում, որն էլ կարող է վատ հետևանքներ ունենալ մարդու՝ ինչպես հոգեբանական, այնպես էլ ֆիզիկական առողջության վրա:

Մյուս կողմից, ի տարբերություն թմրամոլության և ալկոհոլամոլության, ծխախոտամոլությունը սոցիալական առումով իրենից վտանգ չի ներկայացնում, կարծես թե տուժում են միայն ծխողը և մի քիչ էլ՝  «պասիվ» ծխողը:

- Չափազանցվա՞ծ են արդյոք  ծխելու վնասակարության մասին տեղեկությունները:

- Ծխախոտամոլության դեպքում վնասները համեմատաբար այդքան շատ չեն, բայց այստեղ էլ մենք խնդիր ենք ունենում շնչառության, թոքերի, սրտանոթային համակարգի հետ:

Նիկոտինը, որպես այդպիսին, օրգանիզմի համար վնասակար չէ, վնասակար են նիկոտինին ուղեկցող նյութերը, որոնք կարող են քաղցկեղածին լինել:

- Ինչպե՞ս հասկանալ, որ  մարդու մոտ ծխելու սովորությունը արդեն մոլության է վերածվել:

- Ծխախոտամո՞լ եք, թե՞ ոչ, շատ հեշտ է որոշել: Կարևոր է այն, թե արթնանալուց անմիջապես հետո մարդը ծխո՞ւմ է, թե՞ ոչ:

Եթե մարդը բացում է աչքերն ու առաջին հինգ րոպեների ընթացքում արդեն պետք է ծխի, ուրեմն մենք գործ ունենք կախվածության հետ:

Երբեմն նույնիսկ այդ մեկն էլ կարող է չբավարարել, և մարդիկ օգտագործեն երկրորդը, մինչև որ քնից արթնանան:

- Հնարավո՞ր է կախվածության մի տեսակի դեմ պայքարելիս մյուսը ձեռք բերել:

- Եթե մարդը հակված է կախվածություն ձեռք բերելուն, նա միշտ էլ կգտնի մի բան, որից կարող է կախվածության մեջ ընկնել և այո, մի կախվածությունը կարող է մյուսով փոխարինվել:

Օրինակ՝ երբեմն ծխելը փոխարինվում է արևածաղիկներով, քաղցրեղենով, ուտելիքով:

Գոյություն ունեն նաև նիկոտին պարունակող հատուկ հաբեր, որոնք նույն էնդորֆին արտադրելու ազդեցությունն ունեն, բայց վերջիններիս ազդեցությունը նույնպես վիճելի է:

- Ձեր կարծիքով՝ ինչքանո՞վ է հակածխախոտայինօրենքը նպաստելու  ծխելու կախվածությունը հաղթահարելուն:

- Ես ինքս կողմ եմ այս նախաձեռնությանը, քանի որ մի կողմ թողնելով պասիվ ծխողների թեման՝ պետք է նշեմ, որ եթե հանրային վայրերում չթույլատրվի ծխելը, ինչքան էլ ծխող մարդը գլանակի կարիք զգա, ստիպված է իրեն զսպելու և երկարացնելու չծխելու ժամանակահատվածը, ինչը հանգեցնելու է նրան, որ քայլ առ քայլ մարդն այդ սովորությունից հետ է վարժվելու:

Իհարկե, կարելի է ծխողների վրդովմունքը հասկանալ, քանի որ օրենքի պատճառով իրենց առօրյան, սովորությունները կարող են փոխվել: Բայց սա հաղթահարելի է, որովհետև մեր ուղեղն ինչքան արագ սովորում է նիկոտինով էնդորֆին արտադրելուն, նույնքան արագ էլ կարող է նույն էնդորֆինը ստանալ այլ աղբյուրներից:

-Ի՞նչ խորհուրդ կտաք այն մարդկանց, որոնք պատրաստվում են վաղվանից  չծխել:

- Ես խորհուրդ կտամ հիշել «փոքր քայլերի» մասին:

Յուրաքանչյուր կախվածություն կարելի է հաղթահարել փոքր քայլերով, օրինակ՝ մարդն ինքն իրեն պետք է խոստանա, որ մեկ շաբաթվա ընթացքում չի ծխելու, փոխարենը՝ հավաքված գումարով կարող է ինքն իրեն փոքրիկ նվեր գնել կամ ժամանցի որևէ վայր այցելել, որից հաճույք կստանա:

Այստեղ կարևոր է ժամանակի գործոնը: Պետք է սկզբի համար փորձել չծխել մեկ շաբաթ և ոչ թե մեկ ամիս: Հետո նոր այդ միջակայքը երկարեցնել: Սա նշանակում է փոքր քայլելով հասնել նպատակին:

Այս հարցում կարևոր է նաև շրջապատող մարդկանց դերը: Շրջապատը պետք է համբերատար լինի, որովհետև, երբ ծխողը փորձում է ձերբազատվել այդ վատ սովորությունից, դառնում է նյարդային, տագնապային, դյուրագրգիռ և նույնիսկ ագրեսիվ, այդ պահին նրան առավել քան երբևէ անհրաժեշտ են շրջապատող մարդկանց ըմբռնումն ու աջակցությունը:

Անի Պողոսյան