«Ամենադժվար նյութն անցնելիս, եթե հաճույքը տեղ չունեցավ, չի մարսվի». Լևոն Սարգսյան

ԵՊՀ գերմանական բանասիրության ամբիոնի դասախոս Լևոն Սարգսյանը, որը գերմանախոս միջավայրի սիրելի Herr Levon-ն է (հայ․՝ պարոն Լևոն), լավագույնս կարողանում է այս տարրերը դասավանդման օրակարգ դարձնել և ուսուցման գործընթացում հասնել հաջողությունների, ինչի շնորհիվ էլ նա վերջերս «Լեզու, պատմություն, մշակույթ և ավանդույթ» անվանակարգում ԵՊՀ-ի կողմից պարգևատրվել է ԵՊՀ շրջանավարտների գերազանցության մրցանակով։

Լևոն Սարգսյանի հետ զրուցել ենք գերմանական մշակույթի, հայկական ավանդույթների ու դասական երաժշտության մասին։ 

- Պարո՛ն Սարգսյան, ինչպե՞ս եղավ Ձեր վերադարձը ԵՊՀ։

- Ես աշխատեցի համալսարանում մինչև 2011 թվականը՝ ուղիղ 40 տարի, հետո՝ կենսաթոշակային տարիք։ Այդ ընթացքում, բացի համալսարանական կրթությունից, թարգմանչական գործունեություն էի ծավալում՝ հիմնականում թարգմանելով գերմանական տարբեր ընկերությունների համար, կատարելով նաև պաշտոնական հանդիպումների թարգմանություններ, և փաստացի ժամանակս այս երկու զբաղվածության համար չէր հերիքում։ Երբեմն ստիպված էի խնդրել, որ ինձ փոխարինեն, հետո ես էի փոխարինում, բայց դա այդքան էլ հաճելի բան չէր։ Որոշեցի, որ, ի վերջո, 40 տարին բավական է։ Կա քարերը նետելու և քարերը հավաքելու ժամանակը։

Եվ այդպես 11 տարի նվիրվեցի միայն թարգմանությանը։ Հետո ամբիոնի վարիչ դարձավ իմ նախկին ուսանողներից մեկը և ինձ խնդրեց, որ ես վերադառնամ։ Ասացի՝ կփորձեմ և վերադարձա, քանի որ միշտ սիրել եմ դասավանդել։ Անցյալ տարվա սեպտեմբերին վերադարձա համալսարան և չեմ փոշմանել։

- 40 տարվա ընթացքում «լավ դասախոս»-ի սահմանումը ինչպե՞ս է փոխվել։ Այսօրվա ու երեկվա լավ դասախոսների միջև անջրպետ կա՞, թե՞ ոչ։

- Շատ բարդ հարց է, որովհետև ես առանձնապես չեմ ճանաչում այսօրվա դասախոսներին։ Կարծում եմ՝ նորերը շատ են կենտրոնացած իրենց բուն առարկայի, մասնագիտության վրա։ Մինչդեռ նախկինում մի քիչ ավելի լայն էր մասնագիտական հետաքրքրությունների շրջանակը։

Եվ դա արտացոլվում է նաև դասերի ժամանակ։ Բացի դրանից՝ այսօրվա դասախոսները գումար են վաստակում ժամանակներին համապատասխան, հներն այդքան դրա մասին չէին մտածում (ժպտում է)։

- Այս շրջանում երևի չկա մի այնպիսի քննարկում, նաև ակադեմիական միջավայրում, որտեղ արհեստական բանականության (ԱԲ) թեման չշոշափվի։ Մտավախություն չունե՞ք, որ ԱԲ-ն կփոխարինի մարդուն։

- Համալսարանում, կարծում եմ, դժվար, թարգմանչական ոլորտում՝ թերևս, այն էլ՝ միայն մասնագիտական որոշ ոլորտներում։ Բայց ես չեմ կարծում, որ դասախոսի և ուսանողի միջև կենդանի շփումը կարող է փոխարինվել ԱԲ-ով։

Իսկ եթե լինի, դա վատ է (ծիծաղում է)։

– Հենց դա էի ուզում հարցնել․ դասախոս-ուսանող հարաբերությունների շփման ինտենսիվությունը այս տարիների ընթացքում ինչպե՞ս է փոխվել։

- Ես տեսնում եմ, որ հիմա մի քիչ ավելի մտերմացել է դասախոսը ուսանողի հետ, քան նախկինում էր, երբեմն՝ նույնիսկ ավելորդ չափի։

Առաջ մենք շատ ավելի հեռու էինք ուսանողներից, թեև ես ինքս աշխատել եմ հնարավորինս մոտիկ լինել՝ սահմանը պահպանելով։ 

Պետք է ասեմ, որ այսօր իսկապես գործընթացի կենտրոնում ավելի շատ ուսանողն է, նախկինում ավելի շատ առարկան էր։

-Դուք Ձեր մրցանակը ստացել եք «Լեզու, պատմություն, մշակույթ և ավանդույթ» անվանակարգում։ Մի քիչ խոսենք այդ համադրությունների մասին։ Դուք դա ինչպե՞ս եք հասկանում։

- Լեզուն, այսինքն՝ առարկան, որ ես պարապում եմ, առաջին հերթին հենց մշակույթի մի մասն է կամ նույնիսկ ինքը՝ մշակույթը։ Լեզուն կարող է լինել նաև, ասենք, երաժշտական կամ նկարչական, բայց, ամեն դեպքում, առանց լեզվի մշակույթ չկա, ինչպես և չկա մարդ՝ առանց լեզվի։ 

Բայց կարծում եմ, որ դասավանդման մեջ մշակույթը, լայն ըմբռնմամբ, պետք է ավելի մեծ տեղ զբաղեցնի, քան մինչև այսօր զբաղեցնում էր։

Ես նկատի ունեմ ընդհանուր կրթության այն բացերը, որոնք այսօր տեսնում եմ ուսանողների մոտ․ նրանք, ի դեպ, շատ լավ սովորող, պարտաճանաչ ուսանողներ են։

Ես յուրաքանչյուր դաս սկսել եմ գերմանական որևէ բանաստեղծությամբ, քանի որ նկատել եմ այդ տարրի բացակայությունը, մինչդեռ դրա առկայությունը շատ կարևոր է։ 

Ուսման ամենակարևոր տարրը, իմ կարծիքով, կամ գուցե ամենակարևորներից մեկը հաճույքն է։ Եթե հաճույքով չես սովորում, երբեք լավ չես սովորի, եթե անգամ գերազանցիկ լինես։

Ես մի քիչ հեդոնիստ եմ, հաճույք շատ եմ սիրում բոլոր ոլորտներում՝ թեյ խմելուց սկսած։ Կարծում եմ, որ պետք է անպայման հաճույքը լինի դասավանդման գործընթացի մեջ։ Ամենադժվար նյութն անցնելիս, եթե հաճույքը տեղ չունեցավ, չի մարսվի։ 

Իսկ մշակույթը, պոեզիան, երաժշտությունը, դրանց կիրառումը դասավանդման գործընթացում օգնում է, որ անգամ ամենաանախորժելի առարկաները, նյութերը դառնան ավելի ախորժելի։

-Դուք ունե՞ք տարիների ընթացքում ձևավորված դասավանդման առանձնահատուկ մեթոդներ։ 

- Չեմ կարող ասել, թե ինչ-որ առանձնահատուկ մեթոդ ունեմ, բայց ես գերմաներենը շատ եմ սիրում, և՛ լեզուն, և՛ մշակույթը։ Կարծում եմ՝ ավելի շատ այդ սերն է ինձ օգնում, քանի որ ես այն միշտ փորձել եմ նաև փոխանցել նրանց, ովքեր նստած են իմ առջև։ Դա է հիմնականը։

- Գրեթե 4 տասնամյակից ավելի գերմաներեն եք դասավանդել։ Ի՞նչ եք տվել Դուք գերմաներենին, և գերմաներենը՝ Ձեզ։

- Որոշ չափով, երևի, մի քիչ գերմանացի եմ դարձել, օրինակ՝ շատ պարտաճանաչ եմ, չեմ ուշանում։

Անշուշտ, Գերմանիան ապահովել է կյանքիս բարեկեցությունը, որովհետև իմ աշխատանքը հիմնականում վարձատրվել է գերմանացիների կողմից։ Բախտս բերել է, իսկ բախտը շատ կարևոր գործոն է բոլոր ոլորտներում։

Ինքս էլ իմ հերթին տվել եմ այն, որ գերմանացիների հետ շփվելու արդյունքում (շատ շատերի հետ եմ շփվել ամենատարբեր ոլորտներից) ինչ-որ տեղ կարողացել եմ նաև հասկացնել, թե ովքեր ենք մենք՝ հայերս։ Ինչ-որ տեղ սովորեցրել եմ նրանց սիրել մեզ կամ գոնե ճանաչել։

- Մեր ո՞ր հատկանիշն եք առաջ բերում, երբ ուզում եք, որ գերմանացիները մեզ ճանաչեն։ 

- Հաստատ ոչ հյուրասիրությունը։ Կարծում եմ, որ մենք շատ ենք չափազանցնում մեր հյուրասիրությունը, և նույնն էլ անում են օտարները՝ առաջին հերթին նշելով դա։ 

Մինչդեռ ես տեսել եմ գերմանական հյուրասիրությունը, որը ոչնչով չի զիջում հայկականին և գուցե նույնիսկ ինչ-որ տեղ մի քիչ ավելի անկեղծ է։

Մեր հետաքրքիր հատկանիշներից մեկը, կարծում եմ, օտարի հանդեպ բաց լինելն է։ Մենք սիրում ենք շփվել օտարների հետ, երբեք չենք մեկուսանում մեր մեջ և շփվելիս էլ բավականին ազատ ենք, թեև թվում է, որ մենք՝ նախկին խորհրդային ժողովրդի ներկայացուցիչներս, փակ ենք, բայց իրականում այդպես չէ։ 

Պատմում եմ, իհարկե, մեր մշակույթի, գրականության, երաժշտության մասին՝ ցույց տալով նաև մեր կարողություններն ու մշակութային ժառանգությունը։ 

- Հետաքրքիր բան ասացիք՝ գերմանացիներին պատմել մեր երաժշտության մասին։ 

- Ես միանգամայն հասկացա հարցադրումը։

Մի օրինակ բերեմ․ հիմա հայերեն եմ դասավանդում մի ռուս զույգի, որ եկել է Հայաստան, ապրում է այստեղ։ Նրանք շատ սիրով հայերեն են սովորում։ Ամեն դասը սկսում եմ հայկական որևէ երաժշտական հատվածով, բայց, ցավոք սրտի, նմուշները շատ քիչ են։ Գերմաներենի դեպքում ես անսպառ քանակի նմուշներ կարող եմ ցույց տալ իմ աշակերտներին։

Բայց մեր երաժշտությունը այլ հետաքրքրություն կարող է ներկայացնել, որովհետև ուրիշ է, շատ ավելի զգայական, քան գերմանականը։

Գերմանականը բոլորովին այլ աստիճանի վրա է գտնվում ոչ միայն արվեստի, այլ նաև արհեստի տեսակետից, իսկ մեզ մոտ այդ արհեստը գո՞ւցե մի փոքր ավելի քիչ է, բայց արվեստը և բնական տարրը շատ մեծ են։ 

- Պարո՛ն Սարգսյան, մարդիկ, որոնք ուզում են գերմանագիտության ոլորտում շարունակել կամ Ձեզ նման այդ գործի սիրողներից լինել, կա՞ ինչ-որ գերմանական տեքստ, որ պետք է պարտադիր իրենց ձեռքի տակով անցնի։

- Անշուշտ կան տեքստեր, որոնք պետք է անպայման յուրաքանչյուր գերմանագետի գլխում լինի։ 

Երբ ես 3-րդ կուրսի ուսանող էի, կարդացի Շիլլերի «Դոն Կառլոսը», անմիջապես մտածեցի՝ ես հիմա գերմաներեն գիտեմ։ Ինձ համար դա չափանիշ էր։ 

Բայց հետո, երբ անդրադարձա Շիլլերի «Վալենշտեյն»-ին, հասկացա, որ դեռ չգիտեմ։ 

Ինչ-որ բաներ կարելի է ասել նաև Գյոթեից, թեպետ երևի պետք էր նրան ավելի շուտ անդրադառնալ, բայց, ինչևէ, լեզվի տեսանկյունից շիլլերյան տեքստերը շատ կարևոր ու խորհրդանշական են։ 

- Գնանք փիլիսոփայության մշակույթ․ ի՞նչ դեր ունի գերմանական փիլիսոփայությունը ձեր կյանքում։

- Չեմ ասի, որ մեծ տեղ ունի, ես այդքան չեմ զբաղվել գերմանացի փիլիսոփաներով, չնայած ժամանակին որոշ բաներ, իհարկե, կարդացել եմ։

Հիմա արդեն չեմ կարդում փիլիսոփաներին, փոխարենը շատ կարդում եմ դետեկտիվ վեպեր։ Դրանք սկանդինավյան թարգմանված վեպեր են, բայց փիլիսոփաների հետ կապված մի բան հարցնեմ․ տեսե՛ք, ո՞ւմ նկարն է, ճանաչո՞ւմ եք (ցույց է տալիս շապիկի վրա պատկերված նկարը)։

- Կարլ Մա՞րքս։ 

- Այո՛, Կարլ Մարքս։ Վերջերս գնացել էի Սունդուկյանի անվան թատրոն՝ «Մարքս՝ խոստովանություններ» ներկայացումը դիտելու։ Դա առիթ էր նորից հիշելու, որ ունեմ նման մի շապիկ, որը գնել եմ Մարքսի հայրենի քաղաքում՝ Տրիրում։

Մարքսը ունի 11 թեզ Լյուդվիգ Ֆոյերբախի մասին։ Եվ 11-րդ թեզը հետևյալ կերպ է հնչում՝ փիլիսոփաները միայն բացատրել են աշխարհը, կարևորը այն փոխելն է։ 

- Համաձա՞յն եք այդ կարծիքի հետ։ 

- Անպայման, մանավանդ այսօր աշխարհը անպայման պիտի փոխվի։

- Այդ դեպքում որքանո՞վ են ավանդույթն ու այն փոխելը համատեղելի։ Ինչպե՞ս եք պատկերացնում ավանդույթի դերը ժամանակակից աշխարհում։ 

- Իմ կարծիքով, ավանդույթը պետք է փոփոխվի։ Այն չի կարող քարացած, մեռած մի բան լինել։ Ինչպես Հին Կտակարանը, ի վերջո, զարգացավ Նոր Կտակարանում և չդարձավ ինչ-որ քարացած մի բան։ Ես հավատացյալ չեմ, բայց այդ գիրքը ինձ համար կարևոր է։

Իմիջիայլոց, երեկ լսում էի ՀՀ վարչապետին Կառավարության նիստում, որը խոսեց նաև նախկին այն ավանդույթի մասին, որ հայկական ընտանիքներում մի քանի սերունդ միասին պետք է ապրեին, բայց դա ոչ թե ավանդույթի, այլ մեր աղքատության ցուցիչն է։ Դա ժամանակին եղել է ավանդույթ, որն այժմ, բարեբախտաբար, փոխվել է։ 

- Իսկ գոյություն ունի՞, օրինակ, դասավանդման ավանդույթ։

- Կարծում եմ՝ այո՛։ Օրինակ՝ ամբողջ խորհրդային համալսարանական կրթությունը, ի վերջո, գերմանականից է գալիս, և ինչ–որ չափով դա շարունակվում է, որը լավ է։ Բայց նաև կարծում եմ, որ այն որոշակիորեն փոխվել է՝ ոչ շատ դրական ձևով։ Ես այնքան էլ կողմնակից չեմ այսօրվա համակարգին։

- Ի՞նչ նկատի ունեք։

- Նկատի ունեմ, որ Բոլոնյան գործընթացում տարբերակված մոտեցում չկա, օրինակ, ես չգիտեմ՝ ինչպես է մաթեմատիկայի, ֆիզիկայի կամ կենսաբանության ոլորտում, բայց մեզ մոտ ավարտական քննությունից անմիջապես առաջ միջանկյալ քննություն անցկացնելը ո՞րն է։

Իմ ամեն մի դասը քննություն է, այսինքն՝ շատ ավելորդ բաներ կան, որոնք գործընթացին նպաստելու փոխարեն միայն և միայն խանգարում են։ 

Բայց, ընդհանուր առմամբ, հիմնականում պահպանվում է համալսարանական ավանդույթը, և ուրախ եմ դրա համար։ 

- Դուք և Երևանի պետական համալսարանը ինչպե՞ս եք միմյանց զարգացմանը նպաստել։ 

- Ես շատ եմ սիրում մեր համալսարանը, միշտ եմ սիրել։ Քանի որ, իսկապես, բախտ եմ ունեցել շատ լավ դասախոսներ ունենալու։ Երբ ես էի սովորում, հայոց լեզվի դասերին մեր կուրսը կիսված էր 2 խմբի։ Իմ բախտը բերեց, որ ինձ դասավանդողը Էմանուել Պիվազյանն էր։ 

Մեր զուգահեռ խումբը տետրեր էր «լցնում»՝ տեսություններ արտագրելով տարբեր գրքերից, իսկ մենք հաճույք էինք ստանում մեր դասերից, որովհետև մենք մեր հայերենի քերականական նյութն անցնելիս անպայման այն համեմում էինք բանաստեղծություններով, սովորում էինք մեր տառերի թվային նշանակությունները և շատ ուրախ էինք, երբ հայերենի դասն էր սկսում։ 

Նաև շատ ուրախանում եմ, երբ տեսնում եմ, որ համալսարանը տեխնիկական առումով բավականին առաջ է գնացել։

Միայն թե ես դեմ եմ ակադեմիական քաղաքին։ Մեր շենքերը պիտի մնան համալսարանի շենքեր։