«Երիտասարդ հետազոտողները սովոր են լինել կատարյալ օբյեկտիվ, մոռանալ իրենց մասին, սակայն ժամանակի ընթացքում պարզ է դառնում, որ մարդ մնալն էլ կարևոր է՝ իր սուբյեկտիվությամբ հանդերձ»․ ԵՊՀ գիտաշխատող Ալեքսանդր Աղաջանյան

– Պարո՛ն Աղաջանյան, եկե՛ք սկսենք պարզ հարցից։ Ի՞նչ է դաոն։

– Դաոն Չինաստանի ամենահայտնի փիլիսոփայական ուսմունքներից է, սակայն դրա ազդեցությունը տարածվել է նաև Ճապոնիայում, Կորեայում և ընդհանրապես Արևելյան Ասիայի տարածաշրջանում։ 

18-19-րդ դարերում դաոիզմը սկսեց թարգմանվել եվրոպական լեզուներով, և արևմտյան շատ գիտնականներ ու փիլիսոփաներ հիացած էին այդ ուսմունքով։ 20-րդ դարում «դաո» եզրույթը սկսեց ավելի լայնորեն կիրառվել, իսկ այսօր այն դարձել է նաև փոփ մշակույթի մի մաս։ 

Մարդիկ հաճախ վկայակոչում են դաոյին նվիրված հիմնական գիրքը՝ «Դաո դե Ցզինը» («Ճանապարհի և առաքինության մասին գիրքը»), որի հեղինակն է Լաո Ցզին։ 

Դաո բառացիորեն նշանակում է «ճանապարհ» կամ «ուղի», սակայն ամենահետաքրքիրն այն է, որ ըստ ուսմունքի՝ դաոն սահմանելի չէ։ Մենք գիտենք, որ այն ինչ-որ բան է, որը կազմակերպում է մեր կյանքը, սակայն չենք կարող այն ամբողջությամբ բացատրել կամ սահմանել։

– Դուք ասում եք, որ դաոն սահմանելի չէ, սակայն մարդիկ բնույթով հակված են սահմանումներ տալու։ Հետաքրքիր է՝ Դուք ինքներդ ինչպե՞ս եք սահմանում դաոն և որքանո՞վ եք կիրառում այն Ձեր կյանքում։

– Դաոն իմ կյանքում հիմնականում օգտագործում եմ սիմվոլիկ իմաստով։ Օրինակ՝ նշված փոքրիկ հոդվածում ես դաոն նշում եմ՝ ի պատիվ իմ գործընկերոջ, որը նույնպես զբաղվում է կրոնների ուսումնասիրությամբ, և վստահ եմ՝ շատ լավ հասկանում է դաոյի իմաստը։ Բացի դրանից՝ նա փիլիսոփայություն սիրող մարդ է, ու իմ ընկալմամբ՝ նրա ապրելակերպը շատ մոտ է դաոյի ուսմունքին։

Դաոն ինձ համար յուրօրինակ ուղեցույց է՝ կյանքի ճանապարհը գտնելու, անցնելու առանց պարտադիր սահմանումների, գաղափարների կամ հասկացությունների․ ավելի շատ՝ «ներքին նավարկում»։

– Հնարավոր է՝ սխալվում եմ, բայց ինձ մոտ տպավորություն էր, որ Ձեր հոդվածում որոշակի քննադատություն կար գիտության այն կողմի հանդեպ, որ ամեն բանի համար պետք է կոնկրետ սահմանում տալ, մինչդեռ դաոն խուսափում է սահմանումներից։ Ինչպե՞ս են համատեղվում այս երկուսը ակադեմիական դաշտում։

– Սա շատ հետաքրքիր դիտարկում է։ Ինքս այդ մասին երբևէ չէի մտածել։ Բայց ակադեմիական կյանքում, ինչպես նաև իրական կյանքում, մենք ունենք մարտավարությունների անհրաժեշտություն։ Անհրաժեշտ են որոշակի սահմանումներ ու գաղափարներ։ Իհարկե, ես էլ եմ այդ ուղու վրա։ Սակայն միաժամանակ մենք անհրաժեշտություն ունենք նաև «պլան Բ»-ի՝ մի այլ մտածողության, որը մեզ օգնում է հաղթահարել դեպքեր, երբ մեր ակնկալիքները չեն համընկնում իրականության հետ։

Դաոն հենց այդ մասին է. երբեմն կյանքը քեզ տալիս է մի բան, երբեմն՝ ոչ։ Բայց դաոն ասում է՝ հնարավոր է, որ այն, ինչի չես հասել, այն չէ, ինչ իրականում պետք է փնտրեիր։ Ու եթե կյանքը ներդաշնակ է բնության, ժամանակի և տարածության հետ, դա արդեն բավական իմաստ է տալիս։ Բայց ես իմ ակադեմիական գործունեությանն այդքան միանշանակ չեմ նայում։

– Ձեր դասախոսությունների ժամանակ երբեմն ասում եք, որ դաոն սահմանել հնարավոր չէ, սակայն Ձեր դասից առաջ եղել է մի դաս, որի ժամանակ ուսանողները զբաղված են եղել երևույթները հստակորեն սահմանելով։

– Այո՛, այստեղ որոշակի հակասություն կա։ Մեր ակադեմիական համակարգում ակնկալվում է, որ ուսանողները հստակ իմանան, օրինակ, չինական մշակույթի սահմանումը։ Բայց ես միշտ բացատրում եմ, որ դաոն միակ ուսմունքը չէ։ Կա նաև կոնֆուցիոսյան ուսմունք, որը հակառակն է՝ ձգտում է ամեն ինչ կարգավորելու, բացատրելու՝ ընտանիք, հարաբերություններ, սեր։

Կյանքում մենք էլ երբեմն պիտի հասկանանք, որ ամեն ինչ սահմանելի չէ։ Կան բաներ, որոնք պարզապես պետք է զգալ։ Եվ դա մեզ ազատություն է տալիս։ Մարդը շատ ավելի բարդ է, քան սահմանումներն ու կանոնակարգերը։

– Երբ որպես հետազոտող հետ եք նայում տարիների ընթացքում Ձեր կատարած աշխատանքին, ի՞նչ հարցեր եք տալիս ինքներդ Ձեզ։

– Քանի որ երկար տարիներ դասավանդում եմ, հաճախ փորձում եմ համադրել հետազոտական մեթոդաբանությունը ժամանակակից մոտեցումների հետ։ Երբեմն փորձարկումներ եմ անում դասերի ժամանակ․ ամեն ինչ չէ, որ պետք է լինի գծագրված։ Այդ հանկարծակի դրվագները հաճախ ստեղծում են կարևոր խորաթափանցություն թե՛ ինձ, թե՛ ուսանողների համար։

Ակադեմիական աշխատանքում, իհարկե, կան հստակ կանոններ, պահանջվում է օբյեկտիվություն։ Սակայն տարիների ընթացքում հասկացել եմ, որ չենք կարող մեր մեջ ամբողջությամբ «սպանել» սուբյեկտիվությունը։ Պետք է հետևել գիտական չափորոշիչներին, բայց միևնույն ժամանակ՝ կարողանալ լսել սեփական ներքին ձայնը։ Երբեմն արժե կանգ առնել ու ասել. «Ես այսպես եմ զգում։ Չգիտեմ՝ ճի՞շտ է, թե՞ սխալ»։ Սա հեշտ բան չէ։ Երիտասարդ հետազոտողները սովոր են լինել կատարյալ օբյեկտիվ, մոռանալ իրենց մասին։ Սակայն ժամանակի ընթացքում հասկանալի է դառնում, որ մարդ մնալն էլ կարևոր է՝ իր սուբյեկտիվությամբ հանդերձ։