«ՈՒՍՈՒՄՆԱՍԻՐՈՒԹՅՈՒՆՆ ՈՒՆԻ ՈՉ ՄԻԱՅՆ ԱԿԱԴԵՄԻԱԿԱՆ ՆՇԱՆԱԿՈՒԹՅՈՒՆ, ԱՅԼԵՎ ՕԳՏԱԿԱՐ Է ԿԻՐԱՌԱԿԱՆ ԴԱՇՏՈՒՄ». ՎԱՐԴԱՆ ՈՍԿԱՆՅԱՆ

Մեզ հետ զրույցում Վարդան Ոսկանյանն ասաց, որ  թեման կարևոր է՝ պայմանավորված մի շարք հանգամանքներով. «Նախ այս տարածաշրջանը, պատկերավոր ասած, ներկայիս Ադրբեջանի Հանրապետության սիրտն է, և հենց այս տարածքում է ձևավորվել Ադրբեջանական Հանրապետության քաղաքական, տնտեսական, մշակութային և նույնիսկ լեզվական կյանքը, իսկ տարածքն իր մեջ պատմականորեն շատ քիչ թյուրքական տարրեր է պարունակում, և որքան էլ պարադոքսալ հնչի, այժմ էլ այդ տարրերը շատ քիչ են»:

Ըստ նրա՝  ուսումնասիրությունն առնչվում է մի տարածքի հետ, որը եղել է Աղվանքի կարևորագույն հատվածը: Հետագայում տարածքի իրանականացման արդյունքում այդտեղ եղել են պարսիկները՝ որպես գերակշիռ էթնիկական և մշակութային տարր, այսինքն՝ իրանական մշակույթի շատ կարևոր շերտ, որը դրսևորվել է նաև տարածքի քաղաքական պատմության մեջ (խոսքը Շիրվանշահերի պետության մասին է, որն ամենատևական իրանական պետականություններից մեկն է եղել, Այսրկովկասի տարածաշրջանում, ըստ էության՝ միակ իրանական պետականության օրինակը), և հայկական տարրի մշտական ներկայություն այս տարածքներում՝ սկսած Աղվանքի ժամանակաշրջանից մինչև իսլամական միջնադար և ընդհուպ մինչև 1980-ական թվականների վերջ, երբ հայ էթնիկական տարրն այդտեղից դուրս մղվեց հայտնի հակամարտության հետևանքով:

«Տարածքում մշտապես ունեցել ենք իրանական էթնիկական տարր՝ ի դեմս կովկասյան պարսիկների կամ թաթերի, և հայկական էթնիկական տարր, որի շնորհիվ այդտեղ միջնադարից սկսված ընթացել են բավականին հետաքրքիր շփումներ երկու էթնոմշակութային խոշոր միավորների միջև, ինչի արդյունքում ի հայտ են եկել բազմաթիվ հետաքրքիր ընդհանրություններ թե՛ լեզվական, թե՛ մշակութային մակարդակներում, ինչպես նաև պատմական հարթության մեջ, և այդ իմաստով նշված ծրագիրը նպատակ ունի հետազոտելու փոխառնչակցությունների ողջ համալիրը, որն իր մեջ կներառի նաև դաշտային հետազոտություն»,- ասաց Վարդան Ոսկանյանը:

Խոսելով դաշտային հետազոտությունների մասին՝ ծրագրի ղեկավարն ասաց, որ  հնարավորություն չկա անձամբ այցելելու այդ տարածքները և տեղում իրականացնելու ուսումնասիրություն, բայց ՀՀ-ում կան ժամանակին կովկասյան պարսկերենով խոսող հայության բեկորներ. «Խոսքը Մադրասայի բնակչության մասին է: Խոշոր հայկական գյուղ, որտեղ կովկասյան պարսկերենը հայերենին զուգահեռ տարածված էր, և Մադրասայի բնակչությունը, ըստ էության, երկլեզու էր: Ունենք նաև պարսկախոս հայության բեկորներ, որոնք տարածված են Հյուսիսային Կովկասում, բայց ժամանակին դուրս են եկել Շիրվանից: Բնականաբար ունենք նաև բացառապես հայախոս հայ բնակչություն, որը կրկին այդ տարածաշրջանից է դուրս եկել 1980-ականների վերջում և 90-ականների սկզբներին, և որի մի մասը բնակվում է Հայաստանում»:

«Բացի այդ՝ շատ կարևոր է, որ ունենք այդ տարածաշրջանի պարսկական մշակույթի և ինքնության ամենակարևոր կենտրոններից մեկից՝ Լահիջ բնակավայրից դուրս եկած բնակչություն, որն ապրում է ներկայիս Վրաստանի Հանրապետության տարածքում, այսինքն՝ դաշտային աշխատանքներ իրականացնելու համար ունենք հասանելիություն:  Այսօրվա տեղեկատվական տեխնոլոգիաները թույլ են տալիս լեզվական կամ մշակութային որոշ տարրեր ուսումնասիրել նաև հեռահար մեթոդաբանությամբ»,- պարզաբանեց Վարդան Ոսկանյանը:

Ամբիոնի վարիչը պատմեց նաև, որ որոշակի կապեր ունեն նաև ազգությամբ թաթ կամ կովկասցի պարսիկ մշակութային գործիչների և գիտնականների հետ. «Հաշվի առնելով Ադրբեջանական Հանրապետությունում այժմ ժողովրդի հանդեպ կիրառվող բռնաճնշումների մեխանիզմները՝ բնականաբար այդ շփումների մասին բարձրաձայնելն այնքան էլ տեղին չի լինի, սակայն փաստ է, որ հնարավորություն ունենք համագործակցելու: Սերտ կապեր ունենք նաև թաթերենի ուսումնասիրության ամենակարևոր կենտրոնների մեկի՝ Սորբոնի համալսարանի մեր գործընկերների հետ, մասնավորապես պրոֆեսոր Ժիլ Օտյեի հետ, որը ուսումնասիրել է կովկասյան պարսկերենը, և այժմ էլ կատարում է ուսումնասիրություններ: Ի դեպ, ուզում եմ շնորհակալություն հայտնել ԵՊՀ ղեկավարությանը և անձամբ պարոն Սիմոնյանին, որի օժանդակությամբ մեր ամբիոնը երեք անգամ հյուրընկալել է պարոն Օտյեին, ով հանդես է եկել դասախոսություններով և հանդիպել մեր դասախոսների և ուսանողների հետ»:

Վարդան Ոսկանյանի հավաստմամբ՝ ուսումնասիրությունը հետաքրքիր է այն առումով, որ ունի ոչ միայն տեսական, ակադեմիական նշանակություն, այլև դրա արդյունքները կարող են օգտակար լինել կիրառական դաշտում. «Խոսքը վերաբերում  է Հայաստանի հանդեպ թշնամաբար տրամադրված պետության ներսում մեզ հետաքրքրող տարածաշրջանի վերաբերյալ տվյալների հայթայթմանը և այդ տվյալների հետազոտմանը, որոնք կարող են շատ դեպքերում կիրառվել նաև թեկուզ քարոզչության նպատակով մեր պետության համապատասխան պատկան մարմինների կողմից: Գաղտնիք չէ, որ Ադրբեջանը շատ է շրջանառում այն քարոզչությունը, թե ադրբեջանական էթնիկ միավորն այս տարածաշրջանում ունի հնագույն պատմություն, կամ, օրինակ, Հայաստանը իրականում Արևմտյան Ադրբեջան է և այլ սուտ տեղեկություններ: Մենք ներկայացնելու ենք այդ տարածաշրջանի էթնիկ և մշակութային իրական պատմությունը, հատկապես դրա մեջ հայկական ու իրանական տարրերի ունեցած հսկայական դերը»:

Խոսելով մեթոդաբանության մասին՝ ամբիոնի վարիչը նշեց, որ այն կիրառվելու է  կոնտակտային գոտու տեսության շրջանակում, որը ենթադրում է զանազան գոտիների առկայություն, որտեղ տարալեզու, տարամշակույթ միավորները միմյանց հետ գտնվում են երկարատև շփման մեջ, ինչի արդյունքում էլ ձևավորվում է այդ գոտու շրջանակում յուրօրինակ մշակութային, լեզվական ընդհանրությունների հսկայական բույլ. «Հենց այդ բույլն է, որ լինելու է մեր ուշադրության կենտրոնում: Մինչև այժմ լեզվական մակարդակում ուսումնասիրվել է հիմնականում հայերենում իրանական փոխառնությունների խնդիրը, բայց կովկասյան պարսկերենում առկա է հայկական ազդեցության հետաքրքիր շերտ: Եվ այդ փաստը ցուցիչ է առ այն, որ տարածքում եղել է հայ-իրանական ինտենսիվ շփումների ժամանակաշրջան, որի ընթացքում հայերենն էլ է ազդել կովկասյան պարսկերենի վրա: Հետաքրքիր և գրեթե չուսումնասիրված տիրույթ է: Նույնը կարելի է ասել նաև մշակութային մակարդակում»:

«Ձևավորվել է յուրօրինակ գոտի, որտեղ հայության մի հատվածն անցում է կատարել պարսկերենի: Այսինքն՝ հայագիտության տեսանկյունից էլ այս ուսումնասիրությունը կարող է հետաքրքրություն առաջացնել: 17-րդ դարից հետո ունենք դեպքեր, երբ պարսկալեզու հայությունը նաև իսլամադավան է դարձել, և, ըստ էության, հենց հիմա Ադրբեջանի տարածքում ունենք գյուղեր, որոնք նախկինում ունեցել են հայկական ինքնություն: Այդ տարածքների ուսումնասիրությունը նույնպես կարևոր է, քանի որ էթնիկական պատմության հարցում էլ Ադրբեջանի կեղծարարությունները չափ ու սահման չունեն: Խնդիրները, որոնց անդրադառնալու ենք, շատ են»,- ասաց Վարդան Ոսկանյանը:

Հետազոտական խմբի ղեկավարի հավաստմամբ՝ այս ոլորտը հայ-իրանական առնչակցությունների պրիզմայով բոլորովին նոր ուղղություն է Հայաստանում. «Ես շատ հպարտ եմ, որ ունենք երիտասարդ և պրոֆեսիոնալ հետազոտական խումբ, որի մեջ ներառված են Իրանագիտության ամբիոնի դոցենտ Հասմիկ Կիրակոսյանը և դասախոս Արտյոմ Տոնոյանը, ինչպես նաև ասպիրանտ Գարիկ Միսակյանը: Խմբի անդամները մինչ այժմ էլ  այս ոլորտում իրականացրել են տարբեր հետազոտություններ և տիրապետում են թեմայի բոլոր նրբություններին»:

Վարդան Ոսկանյանն ասաց, որ ծրագրի ավարտից հետո աշխատանքը կտպագրվի:

Քնար Միսակյան