Հուլիս 08, 2025 | 12:23
Հասարակություն
Հետազոտություն
Մշակույթ
Նախամաշտոցյան գրերի վարկածը՝ ԵՊՀ հետազոտողի ուսումնասիրության տիրույթում
Հայաստանում հեթանոսության վերացմամբ վերացավ նաև հեթանոսական մշակույթը՝ տաճարները, արխիվները: Այս մասին ընդգծում է ԵՊՀ պատմության ֆակուլտետի հայոց պատմության ամբիոնի պրոֆեսոր Աշոտ Ներսիսյանը: Հետազոտողն իր ուսումնասիրություններում այն եզրահանգումն է կատարել, որ նախամաշտոցյան գրերի գոյության վարկածը հիմնավոր է:
ԵՊՀ պրոֆեսոր Աշոտ Ներսիսյանն ու հետազոտող Արշակ Ներսիսյանը պատրաստել են Մեսրոպ Մաշտոցի կողմից հայոց գրերի ստեղծման քննական վերլուծություն:
Ուսումնասիրությունների տիրույթում եղել են Մովսես Խորենացու «Հայոց պատմություն»-ը, Ղազար Փարպեցու «Հայոց պատմություն»-ը, «Թուղթ առ Վահան Մամիկոնյան» ուղերձ-նամակը, Կորյունի «Վարք Մաշտոցի» աշխատությունը, ինչպես նաև օտար աղբյուրներում առկա Մեսրոպ Մաշտոցին առնչվող դրվագները:
Վերլուծության արդյունքում պրոֆեսորը փորձել է հիմնավորել, որ Մեսրոպ Մաշտոցը հայոց այբուբենը ստեղծել է նախամաշտոցյան գրերի հիմքով, որ, ըստ պրոֆեսորի, ի պահ էր հանձնված հունական դպրության կենտրոններից մեկում՝ Սամոսատ քաղաքում:
«Քրիստոնեությունը Հայաստանում տարածվեց հեթանոսական հզոր մշակույթի ավերմամբ: Ավերվեցին հեթանոսական տաճարները, արխիվները, որոնց մասին պատառիկներ է պատմում Մովսես Խորենացին: Այդ մասին կան վկայություններ նաև հռոմեական աղբյուրներում»,- նշում է Աշոտ Ներսիսյանը՝ հավելելով, որ հեթանոսության վերացմամբ փորձ է արվել վերացնել նաև հեթանոսական ժամանակաշրջանի հայերեն գրերը՝ նոր մշակույթ ձևավորելու նպատակով:
Ըստ պրոֆեսորի՝ քրիստոնեության ընդունման ժամանակաշրջանում, երբ հեթանոսական մշակույթն ավերվում էր, Յոքաստոս (Աքաստոս) անունով հայտնի հայ քուրմերից մեկը Հայաստանից հեռացրել է նախամաշտոցյան գրերի մի օրինակ:
Երբ Մեսրոպ Մաշտոցը ձեռնամուխ է լինում հայոց գրերի ստեղծմանը, Վռամշապուհ արքան նրան աջակցելու համար հանձնարարում է Հայաստան բերել Սիրիայում ապրող Դանիել եպիսկոպոսի մոտ պահվող նշագրերը, սակայն ըստ Կորյունի վկայության՝ դրանք լիովին չեն համապատասխանել հայերենի հնչյունական համակարգին. «Կորյունը նշում է, որ Մաշտոցը հավաքել է իր աշակերտներին ու փորձել աշխատել նրանց հետ Դանիելյան նշագրերով, բայց այդ գրերը լիովին չեն արտահայտել հայերեն հնչյունները»,- ասաց պրոֆեսորն ու նշեց, որ Դանիելյան նշագրերն այն կիսատ գրերն էին, որ օգտագործել են հայերը հեթանոսական ժամանակաշրջանում:
«Այնուհետև մեր պատմիչները գրում են, որ Մաշտոցը երկու աշակերտների հետ գնում է Ասորիքի Եդեսիա քաղաք՝ ուսումնասիրելու նրանց գրերը: Սակայն Մաշտոցը գիտեր և՛ ասորերեն, և՛ պարսկերեն, և՛ հունարեն: Պատմիչների փոխանցած տեղեկություններից պարզ է դառնում նաև, որ Մաշտոցը Եդեսիայում հանդիպել է Պլատոն անունով մի դպիրի, որը եղել է դիվանապետ՝ արխիվի պետ: Հետևաբար Մաշտոցը հայ գրերն է փնտրել»,- եզրահանգում է պրոֆեսորն ու շարունակում, որ ըստ պատմիչների վկայության՝ Պլատոնը Մաշտոցին չի կարողացել օգնել և ուղղորդել է նրան մեկ այլ գիտակի՝ Եպիփանոսի մոտ: Պլատոնը Մաշտոցին ասել է. «Գնա՛ Սամոսատ քաղաք՝ կգտնես քո ուզածը, կհասնես քո փափագածին»,- մեջբերում է Աշոտ Ներսիսյանը:
Պրոֆեսորի խոսքով՝ Յոքաստոսը (Աքաստոսը), որ Հայաստանից փախցրել էր հայոց գրերը, արդեն մահացած էր, հետևաբար Պլատոնը հուշում է Մեսրոպ Մաշտոցին, որ հայերեն գրերը Եպիփանոսի մոտ են. «Մաշտոցը պարզում է, որ Եպիփանոսն էլ է մահացել, և ի վերջո Սամոսատում հանդիպում է հույն գրող Հռոփանոսին: Պատմիչների տեղեկությունները թույլ են տալիս կատարել այն համարձակ եզրահանգումը, որ հենց այստեղ է Մաշտոցը գտնում հայերեն գրերը՝ չնայած նրան, որ Կորյունն ու Խորենացին այս պահից հետո գրում են, որ Մաշտոցը, չգտնելով փնտրածը, ինքն է հորինում հայերեն գրերը»:
Պրոֆեսորը, վերլուծելով Մաղաքիա արքեպիսկոպոս Օրմանյանի՝ Մաշտոցին վերաբերող աշխատությունները, նշում է, որ Մովսես Խորենացու փոխանցած այն տեղեկությունը, թե «հրեշտակի աջն է գրել» տառերը պատի վրա, վերաբերում է ոչ բոլոր տառերին: Աշոտ Ներսիսյանի մեկնաբանության համաձայն՝ Մաշտոցը հորինել է պակասող տառերը՝ ամբողջացնելով գտնված հայոց այբուբենը. «Խորենացին ու Կորյունը վկայում են նաև, որ Մեսրոպ Մաշտոցի ստեղծած տառերը մեկը մյուսից հաստ ու երկար էին: Սա տարակուսանք է առաջացնում, որովհետև եթե Մեսրոպ Մաշտոցն է զրոյից ստեղծել գրերը, ապա կստեղծեր նույն չափի: Մինչդեռ դրանք հղկելու համար նա դիմել է Հռոփանոսին: Սրանով, սակայն, Մեսրոպ Մաշտոցի փառքը չի նվազում: Միևնույնն է, նա հանճար է, որովհետև հնչյունների համար տառեր է հարմարեցրել՝ ճիշտ արտահայտելով մեր լեզվամտածողությունը»:
Պրոֆեսորն իր համոզմունքներն արտահայտելիս ևս մեկ հիմնավորում է տալիս. «Հեթանոսական շրջանում մենք ունեցել ենք դպրության աստված: Հին հայկական դիցաբանության մեջ դպրության, պերճախոսության, գիտությունների ու արվեստների աստվածը Տիրն էր: Հետևաբար ինչպե՞ս կարող էինք գրել ուրիշ լեզվով ու պաշտել դրանք»:
Նշենք, որ Մեսրոպ Մաշտոցի գործունեության տարիներին Հայաստանը բաժանված էր երկու մեծ տերությունների` հռոմեական և պարսկական պետությունների միջև, և ձուլման վտանգից խուսափելու համար օրհասական էր հայերեն գրեր ունենալու հարցը:
